De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor het perspectief van ervaringsdeskundigen. Dit is een positieve ontwikkeling omdat het levensverhaal van een ervaringsdeskundige hoop kan bieden aan lotgenoten, en behandelaars iets kan leren over de subjectieve ervaring van psychiatrische ziekte en behandeling. Helemaal mooi wordt het als ervaringsdeskundigen en experts de handen ineenslaan. Dit boek is een voorbeeld van zo’n samenwerking: het begint met het verhaal van een ervaringsdeskundige, waarna experts aan de hand van haar verhaal iets vertellen over autismespectrumstoornis (ass) en aandachtstekort-hyperactiviteitstoornis (adhd).

Aan het woord is Josine Bouwmans, een 37-jarige vrouw met een lange voorgeschiedenis van psychische problemen (o.a. sociale angst, psychotische symptomen en alcoholmisbruik) bij wie op 25-jarige leeftijd de diagnose ass gesteld is, en een paar jaar later ook de diagnose adhd.

Het verhaal van Josine is in veel opzichten een typisch verhaal voor normaal intelligente vrouwen met ass. ass wordt bij meisjes minder goed herkend, mede doordat deze zich anders uit dan bij jongens. De symptomen veroorzaken echter veel lijdensdruk en veel vrouwen met ass lopen vast in de adolescentie of vroege volwassenheid. Alcoholgebruik, o.a. ter vermindering van (sociale) angst, komt waarschijnlijk vaak voor, maar goed onderzoek hiernaar ontbreekt vooralsnog. Ook gaat ass soms gepaard met psychosegevoeligheid, zoals ook in dit boek wordt beschreven.

De experts die Josines verhaal van commentaar voorzien, zijn Ina van Berckelaer-Onnes, emeritus hoogleraar Orthopedagogiek aan de Universiteit van Leiden, en Sander Begeer, universitair hoofddocent aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Beide onderzoekers zijn gespecialiseerd in ass en actief betrokken bij de Nederlandse Vereniging van Autisme (nva)/Balans, de belangenverenigingen voor mensen met autisme en andere ontwikkelingsstoornissen.

Volgens de titel is de combinatie van ass en adhd de focus van dit boek. Persoonlijk echter vind ik dit boek vooral een goede beschrijving van kenmerken en beloop van ass bij vrouwen. De commentaren van de experts zijn gedegen met goede wetenschappelijke onderbouwing. Het hoofdstuk over de zogenaamde ‘synergie’ van ass en adhd vind ik het zwakste onderdeel van het boek, en ook het minst onderbouwde. Ten slotte, het voordeel van dit boek is tevens ook het nadeel: hoe goed het ook is om het verhaal van een ervaringsdeskundige te lezen, het blijft een n=1-casus.

Samenvattend: dit is een handzaam en leesbaar boek voor elke clinicus die geïnteresseerd is in een persoonlijke beschrijving hoe ass zich openbaart bij vrouwen.

J. Zinkstok, psychiater, Venray