samenvatting Dit artikel is de weergave van het ethische advies van de Werkgroep Ethiek in de Geestelijke Gezondheidszorg van de Broeders van Liefde in Vlaanderen. In het advies wordt de vraag behandeld hoe zorgverleners vanuit ethisch perspectief zo veel mogelijk de vrijheid van de patiënt kunnen respecteren en wanneer het verantwoord is dat ze de vrijheid beperken of dwang gebruiken. De onderzoeksmethode is een combinatie van ethische discussie en literatuurstudie. Het ethische advies benadert vrijheid en dwang niet louter individueel vanuit het standpunt van de zorgverleners of van de patiënt, maar relationeel, vanuit de samenwerking tussen zorgverleners, patiënt en familie. Het algemene model om te komen tot keuzes in de zorg is daarom dat van het overleg, waarbij de betrokkenen elkaar wederzijds informeren en motiveren en samen streven naar consensus; het overleg is de beste weg om te komen tot toestemming. In bijzondere situaties zijn er echter grenzen aan dit overleg. In sommige situaties kunnen vrijheidsbeperking of dwang verantwoord zijn vanuit de volgende drie criteria: onvoldoende wilsbekwaamheid van de patiënt; dreiging van ernstige schade aan gezondheid, integriteit of zorgklimaat; en een proportionele verhouding tussen de ernst van die schade en de graad van vrijheidsbeperking.