Wrok staat emotionele groei in de weg. Families vallen uit elkaar om kleinigheden en willen maar niet bij elkaar komen, omdat beide partijen menen gelijk te hebben. Slachtoffers van geweld bijten zich vast in het 'onrechtvaardige' dat hen overkomen is en blijven zo steken in de verwerking van hun trauma. Volkeren die met elkaar in oorlog zijn geweest en toch met elkaar moeten samenleven, blijven elkaar het licht in de ogen misgunnen en houden daarom niet op met over elkaar kwaad te spreken. Zou het leven niet veel gemakkelijker zijn als wij in staat zouden zijn de ander te vergeven? Zo eenvoudig als het klinkt, is het niet. In Forgiveness and Reconciliation analyseert Everett Worthington het complexe proces van vergeven en verzoenen. Op basis daarvan presenteert hij een model over welke factoren hierbij een rol spelen. Wat er voorafging, een belediging of een verwonding, en de ernst daarvan, bepaalt de intensiteit van de daarna optredende emotie. Worthington beschrijft dat als het ervaren onrechtvaardigheidsgevoel. Daar zal het slachtoffer mee om moeten gaan en dan staan er twee wegen open. Rumineren over wat er gebeurd is, wat meestal leidt tot het niet kunnen vergeven. Het individu blijft zich dan kwaad of op zijn minst verbolgen voelen en gedraagt zich vijandig, Een heel sterk punt is dat Worthington bewijs, ook neurobiologisch, aanvoert dat het niet kunnen vergeven zorgt tot een voortduren van de stressreactie. Zulke stress is ongezond. Veel minder uit de verf komt dat de woede door het niet kunnen vergeven ook tot positieve effecten kan leiden. Daarvoor moet de woede wel juist gericht worden. Daarvan zijn zeker voorbeelden te bedenken. Vergiffenis schenken lijkt in het algemeen vruchtbaarder. En daarvoor is behalve een beslissing nemen de dader te vergeven ook een emotioneel proces noodzakelijk, waarbij behalve het gevoel dat er recht gedaan dient te worden ook begrip opgebracht kan worden voor de dader. In het voorwoord beschrijft Worthington dat hij in staat was binnen 30 uur de moordenaars van zijn moeder te vergeven. Dat klinkt onwaarschijnlijk, maar Worthington beschrijft de daders als in angst en paniek en niet als moordenaars die erop uit waren om kwaad te doen. Dat geeft al meer begrip voor zijn vergevingsgezindheid. Vergeven betekent nog niet verzoenen. Vergeven kun je in je eentje, maar voor verzoenen zijn twee partijen nodig en beide partijen moeten bovendien van goede wil en betrouwbaar zijn. Ongetwijfeld is verzoenen het mooiste wat er is. Zelfs chimpansees kennen verzoeningsrituelen. Het is ook noodzakelijk, want om de chimpanseegroep in stand te houden kunnen de apen niet buiten sociale contacten. Dat geldt ook voor mensen. Maar soms kan het verzoenen beter niet plaatsvinden. Als de ander te veel blijk geeft van onvoldoende betrouwbaarheid en oprechtheid dan draagt dat het gevaar in zich van een herhaling van het eerdere onrecht. En ook maatschappelijk is het niet altijd gewenst, zelfs vergeving niet. Wij kunnen alleen met elkaar leven als bepaalde regels gerespecteerd worden en soms moeten die ook letterlijk afgedwongen en gehandhaafd worden. En bij overtreding kan straf onontbeerlijk zijn. Worthington beschrijft hoe psychotherapeuten te werk gaan met 'vergevingstherapie'. Dat is illustratief. Psychotherapeuten kunnen heel wat van zijn methode opsteken. Maar mensen die bij een hulpverlener aankloppen, realiseren zich dat er iets aan schort, dat zij belemmerd worden door hun wraakgevoelens of hun blijvende woede. Bij hen is de tijd rijp voor verandering, maar dat is lang niet altijd het geval. Of de tijd en de noodzaak voor verandering te beïnvloeden zijn, daarover spreekt Worthington niet. Wie de wereld kent, zal daar niet optimistisch over zijn. De mensen zijn nu eenmaal niet volmaakt en niet erg geneigd tot introspectie.

J.E. Hovens