Nederland bezit op het gebied van onderzoek en behandeling van psychotrauma verscheidene grote pioniers en onderzoekers met wereldfaam. Het is dan ook een lovenswaardig initiatief dat Nelleke Nicolai verscheidene van deze pioniers en hun opvolgers uitnodigde voor het samen schrijven van een state of the art over de psychotherapie van seksueel misbruik. Nicolai is meer dan geslaagd in haar opzet een 'echt handboek' te maken dat niet in de boekenkast, maar 'in de handen' van elke hulpverlener thuishoort. Ik ken geen Angel-saksisch of Amerikaans boek van dergelijke kwaliteit over dit onderwerp. Bravo dus. Het boek bestaat uit drie delen. In deel 1 worden de verschillende theoretische uitgangspunten toegelicht. Nel Draijer opent met een state of the art van diagnostiek en indicatiestelling. Hierna omschrijft Bernardine Ensink de belangrijkste emotionele reacties na een verkrachting. Van der Hart en Van Gerven beschrijven de verschillende fasen in de behandeling, na eerst het concept van de structurele dissociatie van de persoonlijkheid toegelicht te hebben. Deze verschillende behande-lingsfasen zijn: stabilisatie en symptoomreductie, een fase gericht op verwerking, en een laatste fase van verbinding en integratie. Deze drie fasen fungeren als een rode draad in haast alle volgende hoofdstukken. Het eerste deel wordt afgesloten met een overzicht van de effectonderzoeken door Van Engen en collega's. Hoewel de hier beschreven onder-zoeken aangeven dat na behandeling steeds een verbetering in klachten was opgetreden, was ik toch verbaasd dat er nog niet zoveel effectonderzoek heeft plaatsgevonden. Uiteenlopende behan-delingen zoals de Eye Movement Desensitization and Cognitive Reprocessing (emdr), cognitieve therapie en feministische groepsbehandelingen, werden bestudeerd en soms onderling vergeleken en re-sulteerden in soortgelijke effecten, hoewel één on-erzoek een zekere superioriteit van de emdr-behandeling aantoont. Ik miste in dit eerste deel toch een hoofdstuk over de neurobiologische gevolgen van seksuele traumatisering, alhoewel Nicolai dit thema kort behandelt in haar introductie. Deel 2 gaat dieper in op de psychotherapie-praktijk en bevat tien afzonderlijke bijdragen. De aanpak van seksueel misbruik wordt belicht vanuit verschillende therapiescholen: cliëntgericht (Vanaerschot), cognitief-gedragstherapeu-tisch (Kindt & Artz), psychodynamisch (Nicolai), en de meer directieve en eclectische aanpak (Boon). Ik was geboeid door de cliëntgerichte aanpak en door de bijdrage van Nicolai over de nieuwe ont-wikkelingen binnen het psychodynamische veld, die vanuit de hechtingstheorieën een vernieuwd perspectief openen op dit zo complexe probleem. Verder beschrijven Ten Broeke en De Jongh op overtuigende en heldere wijze de verschillende stappen in het emdr-protocol. De korte behandelingsduur en het feit dat de behandeling de patiënt weinig belast (in vergelijking met bijvoorbeeld imaginaire exposure) pleiten in het voordeel van de emdr-aanpak. Dan zijn er nog bijdragen over creatieve therapie (Gerritsen), lichaamsgerichte therapie (De Ridder), en klinische psychotherapie (Famaey & Thunnissen en Breukel & Van Aken-van der Meer). Toch enkele kritische bedenkingen bij dit tweede deel. Ik was verbaasd en ik vond het erg jammer dat de systeemtherapie hier niet aan bod komt. Het is trouwens erg opvallend dat haast nergens aandacht wordt besteed aan het werken met de nabestaanden van de traumaslachtoffers. Begrip en steun vanuit het gezin en het bredere sociale systeem zijn vaak de noodzakelijke bouwstenen in het genezingsproces. Ook de cognitive reprocessing therapy van Resick & Snicke en de feministische groepsbehandeling krijgen in dit tweede deel geen aandacht. Deel drie gaat dieper in op belangrijke beslismomenten en valkuilen in de behandeling. Ondanks enkele tekortkomingen - misschien noodzakelijke keuzes om het boek niet te omvangrijk te maken - verdient dit boek wel degelijk het predikaat 'handboek'.

 

J. Vanderlinden