Het slapen & waken tezamen is hoofdzakelijk een functie van de hersenen en de afwisseling van slapen & waken valt samen met de afwisseling van rust en activiteit van het gehele lichaam. Bij die afwisseling speelt de biologische klok een voorname rol. De hersenen vertonen tijdens de slaap geen afwezigheid van activiteit, maar zijn anders actief dan tijdens het waken. Dit alles is voorwaarde voor optimaal mentaal en niet-mentaal functioneren. Daarom is het niet zo verwonderlijk dat vrijwel alle psychiatrische stoornissen vaak gepaard gaan met slaapklachten en dat mensen met uitgesproken slaapstoornissen (zoals het slaapapneusyndroom) vaak ook aan psychiatrische stoornissen lijden. Enige kennis over de fysiologische en psychologische aspecten van slapen & waken en de diagnostiek en behandeling van veelvoorkomende stoornissen daarvan zou dan ook een onderdeel moeten vormen van de basiskennis van de psychiater (conform de 'profielschets psychiater'). In dit verband is er grote behoefte aan goede handboeken voor de praktijk.

Het boek Sleep Medicine voldoet aan de meeste eisen die men aan zo'n boek mag stellen. Elk hoofdstuk is geschreven door verschillende auteurs met hun eigen expertise. Het boek begint met een aantal helder geschreven hoofdstukken over de normale slaapfysiologie en neurobiologie, vooral over onderwerpen die de basis vormen voor het begrijpen van de daarna te bespreken slaapstoornissen. Min of meer nieuwe aandachtsgebieden, zoals de endocriene aspecten van de slaap en de relatie tussen slaap en immunologie en infecties worden ook besproken. Waarschijnlijk omdat dit boek hoofdzakelijk geschreven is door Amerikaanse auteurs, miste ik een bespreking van het tweeprocessenmodel van de slaapwaakregulatie, een model waarin de 'timing' en de 'homeostase' van slapen & waken met elkaar in verband worden gebracht en waar nogal wat experimenteel- wetenschappelijke ondersteuning voor bestaat. Omdat dit model een aantal slaapstoornissen begrijpelijk maakt, had het best een plaats kunnen hebben in dit boek (het model komt wel zijdelings ter sprake in een hoofdstuk over de neurofarmacologie van de slaap). Desondanks is de bespreking van de normale slaap in dit boek zeer de moeite waard.

Daarna worden de slaapstoornissen op een inzichtelijke manier besproken met aparte hoofdstukken over leeftijdsgebonden stoornissen, over de relatie met andere ziekten waaronder psychiatrische, en over de medicamenteuze invloed op slapen & waken. Aan depressie, angststoornissen, schizofrenie en dementie worden afzonderlijke hoofdstukken gewijd. Recente ontwikkelingen, zoals de invloed van het frequent voorkomende slaapapneusyndroom bij ouderen op de snelle verslechtering van dementie, komen aan de orde. In aparte hoofdstukken worden forensische aspecten besproken en ook de slaapstoornissen bij aangeboren afwijkingen, waar de laatste jaren groeiende belangstelling voor is, blijven niet onbesproken. Ten slotte volgen er enige hoofdstukken over slaap-eeg-registraties en ander aanvullend onderzoek, inclusief actigrafie en psychologisch onderzoek. De in dit boek besproken therapieën komen voort uit zowel biologische, farmacologische als cognitief-gedragstherapeutische benaderingen. Aan de illustraties van het boek is zeker aandacht besteed, vooral de paginagrote illustraties van echte slaapregistraties zijn instructief.

Kortom, de titel van dit boek, Sleep Medicine , wordt door de rijke inhoud meer dan waargemaakt. Het is uiteraard niet uitsluitend voor de psychiatrische praktijk bedoeld, maar verdient als handboek ook daar een plaats.

A.L. van Bemmel