Jean-Michel Quinodoz, opleidingsanalyticus van de Zwitserse psychoanalytische vereniging, is vooral bekend door van zijn werk rond separatieangst en hoe deze manifest wordt tijdens de psychoanalytische kuur (Quinodoz 1991). In het voorliggende boek bespreekt hij een verschijnsel dat zich gewoonlijk voordoet aan het einde van een succesvolle psychoanalytische behandeling: een angstdroom. De patiënt meent dat hij gek wordt. De droom wordt door de patiënt geïnterpreteerd als een achteruitgang en kan ook de psychoanalyticus ongerust maken. Gewoonlijk is de droom helder en samenhangend. Het is alsof de droom de structuur van de onbewuste fantasieën die aan de basis liggen van de intrapsychische conflicten van de patiënt, bijzonder helder in beeld brengt. De droom wordt bij voorkeur niet geïnterpreteerd als een teken van pathologische regressie of als een negatieve therapeutische reactie, maar wijst daarentegen op een verbeterde psychische integratie, waarbij de patiënt erin slaagt afgesplitste psychische inhouden alsnog in zich op te nemen, te bevatten en via een droom plastisch uit te drukken. Men zou de vergelijking kunnen maken met een hoofdstuk dat afgesloten wordt of een bladzijde die wordt omgeslagen, vandaar de titel. Dergelijke dromen zijn paradoxaal: ze wijzen op een vooruitgang maar worden door de dromer als een verslechtering beleefd.

Quinodoz geeft in zijn boek talrijke voorbeelden van dergelijke dromen. De dromen van Albert Tania worden het meest gedetailleerd geanalyseerd vanuit het perspectief van het psychoanalytische proces. Bij het duiden van deze dromen kan men het beste in twee stappen te werk gaan. Eerst zegt men tegen de patiënt dat hij reeds in staat is zich angstwekkende en nog niet onderkende aspecten van zichzelf voor te stellen en erover te dromen. Hierdoor wordt de nieuwsgierigheid van de patiënt gewekt voor het nieuwe dat in zijn innerlijk opduikt en kan de tweede fase plaatsvinden: een droomduiding volgens het klassieke model. Bij dergelijke dromen voldoet de klassieke droomtheorie echter niet om de dynamiek te begrijpen. Hier heeft men behoefte aan het kleiniaanse referentiekader, waarbij men denkt in termen van verschuivingen en oscillaties van de paranoïd-schizoïde modus naar de depressieve modus van psychisch functioneren.

In zijn overzicht van de psychoanalytische literatuur onderzoekt Quinodoz het werk van andere auteurs die over hetzelfde klinische verschijnsel hebben geschreven, maar het anders hebben genoemd. Arieti heeft bijvoorbeeld beschreven hoe hallucinatieachtige dromen verbetering aankondigen na een schizofrene episode. Hetzelfde verschijnsel wordt door Blechner vastgesteld bij borderline-patiënten. Dromen die verwant zijn met, maar ook licht verschillen van 'dromen waarbij een bladzijde wordt omgeslagen' zijn: angstdromen (Freud), traumatische dromen (Ferenczi), helende dromen (Winnicott), gemengde dromen (Grinberg), eindfasedromen (Segal), recapitulatieve dromen (Guillaumin) en ik-overspoelende dromen (Stewart).

Met dit boek levert Quinodoz een belangrijke nieuwe bijdrage aan de psychoanalytische droomtheorie. Bovendien vinden we in dit boek een interessant overzicht van de postfreudiaanse ontwikkelingen op het vlak van droominterpretatie. Er wordt een nieuw psychoanalytisch concept geïntroduceerd dat ik vertaal als 'draagvermogen' (in het Frans: 'portance'; in het Engels: 'buoyancy'), waarbij verwezen wordt naar de capaciteit van de patiënt om afscheid te nemen, weg te gaan en zijn plan te trekken (zoals de vleugels van een vliegtuig voldoende 'portance' moeten verzekeren voor het opstijgen en het in de lucht blijven). Het boek besluit met enkele beschouwingen over de esthetische impact van dergelijke dromen en met wat zich afspeelt in de actuele schilderkunst. Dit wordt geïllustreerd aan de hand van het werk van Magritte.

Dit boek is in de eerste plaats bestemd voor psychoanalytisch georiënteerde psychiaters en psychotherapeuten. Maar wie zich interesseert voor de nieuwe ontwikkelingen in verband met de droom, moet dit boekje ook aanschaffen.

M. Hebbrecht