Eind jaren negentig van de vorige eeuw werd het begrip ‘mentaliseren’ geïntroduceerd. Vanaf die tijd werden mentaliseren-bevorderende technieken in psychodynamische therapieën toegepast en werd mentalization-based treatment (mbt) bij de borderlinepersoonlijkheidsstoornis (bps) ontwikkeld. Tevens werden en worden mbt’s voor steeds meer toepassingsgebieden ontworpen, bijvoorbeeld de antisociale persoonlijkheidsstoornis (asps) (Bateman & Fonagy 2012).

In 2006 verscheen de eerste praktische gids voor het uitvoeren van mbt bij bps (Bateman & Fonagy 2006). Omdat de theorie en praktijk van mentaliseren en mbt de afgelopen 10 jaar enorm doorontwikkeld zijn, presenteren zij nu dit geheel nieuwe boek.

Het boek bestaat uit vier delen. Het eerste deel over de theorie van mentaliseren bevat nieuwe onderwerpen, zoals de polariteiten van mentaliseren en het begrip epistemisch vertrouwen. Omdat dit boek specifiek gaat over mbt bij bps en bij asps, besteden de auteurs aan de ontwikkeling van beide uitgebreid aandacht. Dit maakt de opzet en praktische uitvoering van mbt voor deze aandoeningen begrijpelijk voor de behandelaar.

In het tweede deel, over de praktijk van mbt, bespreken de auteurs tot in detail basisprincipes (zoals de niet-wetende basishouding), behandelspectrum en -technieken, geïllustreerd met veel aansprekende voorbeelden. Ook komt het tijdelijk verlies van mentaliserend vermogen van de therapeut bij stress goed aan de orde.

In het derde deel worden mbt-groepen besproken. Opvallend is de huidige aanpak van mentaliserende groepstherapie, die door praktijkervaring veel gestructureerder is geworden. Het praktische hoofdstuk over groepstherapie bij asps is bijzonder interessant en volgens mij uniek.

Het laatste deel gaat over systemen rondom de patiënt: families, behandelaren en andere sociale systemen. Hierin ligt de nadruk op het belang van mentaliseren van systemen. Bijvoorbeeld: als de behandelaar niet kan mentaliseren, kan hij of zij ook niet het mentaliseren bij de patiënt bevorderen.

Als kanttekeningen noem ik de erg summiere beschrijving van de ontwikkeling van het mentaliserend vermogen. Ook vind ik de grote hoeveelheid opsommingslijsten te veel, maar dat is een kwestie van smaak! Alles bij elkaar genomen vind ik het een zeer bruikbaar boek, waarin deze auteurs mbt up-to-date en praktisch uitleggen. Het is geschikt zowel voor (ervaren) therapeuten als voor opleidingsdoeleinden.

• Bateman AW, Fonagy P. Handbook of mentalizing in mental health practice. Washington/Londen: American Psychiatric Publishing; 2012.
• Bateman AW, Fonagy P. Mentalization-based treatment for borderline personality disorder-a practical guide. Oxford: Oxford University Press; 2006.

D. Philipszoon, psychiater- psychoanalytisch psychotherapeut, Amstelveen