Wat een ongelofelijk mooi boek over dit belangrijke onderwerp! De subjectieve ervaring van de patiënt vormt het hart en de ziel van onze specialisatie. Veel psychiaters interesseren zich voor de filosofische en existentiële thema’s waar zij en hun patiënten dagelijks mee te maken hebben. Vooral de samenwerking tussen de fenomenologie en de psychiatrie is de afgelopen eeuw vruchtbaar gebleken. Wie Jaspers of Binswanger heeft gelezen, kijkt met andere ogen naar de patiënt. Dit boek legt uit waarom en doet dat op een glasheldere manier - een prestatie van formaat. De heldere uitleg, de frisse opmaak, de beknopte, maar verzorgde (online)referenties helpen daar zeker bij.

Het boek met meer dan 1200 pagina’s is in de succesvolle serie International Perspectives in Philosophy and Psychiatry van de Oxford University Press uitgegeven. Deze serie met meer dan 50 boeken bewijst het bestaansrecht van dit vakgebied. In het Handbook of phenomenological psychopathology gaat het over psychopathologie, ‘the discipline that assesses and makes sense of the suffering psyche, exploring lived experience and personal meaning’. Het levert een duizelingwekkende gang op langs diverse fenomenologische thema’s. Ingewikkelde begrippen worden echter goed uitgelegd en de hoofdstukken zijn bondig en helder.

Bij een dergelijk groot project moeten keuzes worden gemaakt. Sommige onderwerpen kunnen alleen oppervlakkig worden besproken, sommige auteurs kunnen niet worden genoemd, sommige ontwikkelingen komen niet aan de orde. Dat zij de samenstellers vergeven. De taalfoutjes her en der kunnen worden hersteld in de volgende uitgave. Ik heb de onlineversie van het boek leren waarderen als praktischer en milieuvriendelijker dan de gedrukte versie.

Er is wat mij betreft maar een kritiekpunt. Het bashen van de natuurwetenschappelijke psychiatrie is ongepast en contraproductief. Er zou juist een interdisciplinaire kruisbestuiving moeten plaatsvinden en de samenstellers weten dat. Een zin als ‘In fact, to date, there are no established and validated biomarkers for clinical use in psychiatry’ moet er echt uit in de volgende versie.

De samenstellers van het boek, vooral afkomstig uit Europa en met name het Verenigd Koninkrijk, hebben gekozen voor een indeling in zeven secties.

De eerste sectie gaat over de geschiedenis van de fenomenologie. Het werk van belangrijke figuren als Heidegger en Merleau-Ponty, maar ook van invloedrijke psychiaters als Jaspers, Boss en Minkoswki wordt besproken.

De tweede sectie gaat over de grondslagen en methode van de fenomenologie. Wat is fenomenologie en de fenomenologische methode en wat is haar plaats ten opzichte van de wetenschap? Heerlijk om op diverse plaatsen Heidegger, Boss en Binswanger terug te zien komen.

In sectie drie worden fenomenologisch concepten gesproken, bijvoorbeeld het zelf, emotie, bewustzijn, intentionaliteit, waarden, autonomie, tijd en lichamelijkheid.

Sectie vier betreft de descriptieve psychopathologie. Er worden hierin diverse psychische fenomenen beschreven, bijvoorbeeld bewustzijn, de ervaring van tijd, hallucinaties, katatonie en obsessies.

De vijfde secties gaat over ‘leefwerelden’, de subjectieve realiteit van patiënten. ‘As lived experience is always situated within the grounds of body, time, space, and others, each kind of psychopathological life-world can be described through an investigation of each of these features of lived experience.’ Wat is hysterie, fobie, een eetstoornis, melancholie, een borderlinepersoonlijkheidsstoornis of een verslaving?

In sectie zes over klinische psychopathologie wordt de relatie tussen symptomen en diagnose besproken. Onderwerpen die aan de orde komen, zijn bijvoorbeeld psychotische symptomen, paranoïde wanen, hallucinaties en trauma.

De zevende en laatste sectie is een verzameling van algemenere onderwerpen: de plaats van fenomenologische psychopathologie in de klinische en wetenschappelijke praktijk.

Voor wie is dit boek geschikt? Met zoveel pagina’s (waarbij de prijs nog meevalt) en zo’n brede thematiek spreekt men waarschijnlijk alleen liefhebbers van het onderwerp aan. Dit is jammer, want vanwege de helderheid en beknoptheid van de hoofdstukken verdient het boek een prominente plaats in elke (opleidings)bibliotheek (ook online overigens!). En, eerlijk is eerlijk, in dezelfde serie zijn verschillende andere boeken verschenen over het onderwerp die de geïnteresseerde psychiater (in opleiding) minder zullen afschrikken.

D. Vinkers, psychiater, Rotterdam