Vandaag koop ik alle kleuren - Hoe een kunstenaar zijn psychoses overwint
Ziehier een vlag die de lading niet helemaal dekt. De cryptische titel ‘Vandaag koop ik alle kleuren’ en de ietwat sloganeske ondertitel ‘Hoe een kunstenaar zijn psychoses overwint’ doen de rijke, genuanceerde inhoud van dit boek volgens mij onvoldoende eer aan. Want dit is geen eenvoudig hoeraverhaal, het boek is niets meer en niets minder dan een nauwgezette, rijk gestoffeerde en geschakeerde reconstructie van het door psychose getekende leven van Ton (1949-2013).
Het boek houdt het midden tussen een biografie en een autobiografie, want het is over een periode van jaren ontstaan uit interviews met Ton. De auteur gebruikte ook Tons eigen notities, ze interviewde enkele andere personen uit zijn leven, bezocht psychiaters en raadpleegde literatuur over psychose. Hoe de auteur en het onderwerp van dit intieme (zelf)portret elkaar gaandeweg gaan overlappen, blijkt wanneer het hij-standpunt enkele malen bijna onopgemerkt naar een ik-standpunt overgaat.
Het boek overziet chronologisch de fasen van Tons leven: zijn wortels in een groot en stuurs slachtersgezin in Noord-Brabant, zijn eerste psychose onder invloed van lsd, zijn dwaaltocht door de marge van de maatschappij en de psychiatrie, zijn moedige pogingen om weer aan te haken en het uiteindelijk vinden van een bescheiden plaats als een soort genormaliseerde outsider.
Tons creativiteit vormt een rode draad door het verhaal. Van jongs af aan tekent en schildert hij, ondervraagt hij met zijn nieuwsgierige, filosofische kijk de kunst, de architectuur, de literatuur, de psychiatrie en de kleuren, waarover hij hartstochtelijk een theorie opbouwt. Het boek is geïllustreerd met talrijke werken van Ton, die een oorspronkelijk, gevarieerd en met veel culturele en wetenschappelijke bagage onderbouwd oeuvre laten zien, dat gaandeweg lichter en vrijer wordt.
Zoals de ondertitel van het boek suggereert, is de artistieke bedrijvigheid heilzaam voor Ton en tilt kunst hem over zijn psychoses heen. Het wordt niet echt uitgewerkt in het boek, maar Tons creativiteit sluit ook diep aan bij zijn mooi weergegeven vlagen van psychotisch denken: de associaties en combinaties die dan ontstaan, en de gedrevenheid van de psychose vormen de brandstof voor het creatieve proces.
Vandaag koop ik alle kleuren is een zwierig en precies geschreven boek dat even lezenswaardig als herkenbaar is voor wie met psychose vertrouwd is. Het is ook een waardig en humaan portret dat hopelijk bijdraagt tot destigmatisering. In Tons woorden: ‘Een treurig verhaal, maar zeer juist. Het is alsof je er mijn leven lang bij bent geweest.’
E. Thys, psychiater, Kortenberg