Volgens het aanvoelen van Firestein wekte het in zijn basiscursus neurowetenschappen gebruikte leerboek bij zijn studenten de indruk dat ongeveer alles in de neurowetenschappen bekend is. Dit contrasteerde zo met zijn en andermans dagelijkse onderzoeksinspanningen, met het vele daarvoor benodigde giswerk en met de anders lopende uitwerking van vele goedgekeurde onderzoeksprojecten dat hij deze aspecten ging belichten in een nieuwe cursus, ‘ ignorance ’ gedoopt. Die cursus heeft nu een neerslag gevonden dit boek.

Firestein vult de term ‘ignorance’ op een positieve manier in: feiten openen de weg naar verkenning van wat we niet weten (bladzijde 15). Omgaan met dit niet weten vergt een vaardigheid die de dichter Keats ‘ negative capability ’ noemde, het vermogen om in onzekerheden en twijfels te toeven zonder geïrriteerd te grijpen naar feiten of rede. Goed geschoolde onwetendheid staat haaks op dwalende irrationaliteit. Zij ontwikkelt vragen vanuit die onwetendheid op basis van twee hoofdcriteria: Zijn ze belangrijk? Zijn ze hanteerbaar, met ander woorden: kunnen ze omgezet worden in zinvol onderzoek? Firestein bouwt in zes korte hoofdstukken een genuanceerd beeld op, dat hij vervolgens toelicht met vier beschrijvingen, uitgewerkt op basis van gastseminars in de cursus.

Firesteins mededogen met de feilbare wetenschapper geldt als voorbeeld voor de lezer die hem af en toe op slordigheden of fouten kan betrappen. Sommige ervan worden gecorrigeerd op zijn website, andere (zoals het negeren van neuroneogenese in de hippocampus) zijn hem blijkbaar nog niet onder de aandacht gebracht. Belangrijk is zijn nadruk op het creatieve proces in de wetenschappen. Dit is niet het zoveelste methodologische boek over de empirische cyclus, maar een pretentieloos en vlot lezend pleidooi voor aandacht voor onontgonnen, maar ontginbaar gebied.

Eén voorbeeld: Diana Reiss publiceerde in 2001 haar bevindingen over zelfherkenning in een spiegel bij dolfijnen. ‘ And when the results in that paper are very striking, the real value in this work is the many questions it has generated because it has expanded the question set from what makes primates special to what the requirements are for a brain to develop a mind ’ (p. 103). Een schot in de roos: Reiss was recentelijk, op 7 juli 2012, een van de redacteuren van de ‘ Cambridge Declaration on Consciousness ’; bewustzijn is een eigenschap die mens en inktvis met andere soorten delen.

L. Roelens