De BOPZ versterkt het recht van de patiënt op zelfbeschikking in de gezondheidszorg en perkt de toepassing van dwang op een aantal punten in. Het zelfbeschikkingsrecht krijgt van de wetgever zo'n hoge prioriteit dat het recht van de patiënt op gezondheidszorg volgens sommige psychiaters in het gedrang kan komen. De BOPZ dwingt psychiaters nieuwe antwoorden te formuleren op de vraag: `wéldoen of niet doen?' De wet verleidt hen wellicht tot een meer defensief antwoord: `niet doen, omdat het niet mag, vanwege het ontbreken van gevaar'. Vanuit hun beroepsethiek voelen psychiaters zich wellicht meer geroepen tot een offensief antwoord: `weldoen, omdat dit in het belang is van de gezondheid van hun patiënt'. Dwang daarbij is meer gerechtvaardigd naarmate de ziekte het vermogen van de patiënt autonoom te functioneren ernstiger heeft aangetast en door de behandeling ervan de patiënt beter van zijn recht op zelfbeschikking gebruik kan maken.