Mentaliseren is in. De boeken van Bateman, Fonagy en anderen over dit onderwerp beslaan inmiddels enkele boekenplanken. Veel psychiaters, psychologen en psychotherapeuten zijn overtuigd geraakt van het belang van mentaliseren, het vermogen om de eigen mentale toestand en die van anderen te begrijpen. De behandeling van patiënten met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis heeft een positiever perspectief gekregen sinds behandelaars het leren mentaliseren actief onderdeel maken van de behandeling.

Dit lijvige boekwerk, geredigeerd door Bateman en Fonagy, met bijdragen van 27 auteurs, onder wie Nederlandse en Vlaamse, behandelt toepassingen van mentaliseren in de ggz. In deel 1 worden de basale technieken van het mentaliseren besproken en vertaald naar individuele therapie, groepstherapie, gezinstherapie, psychoanalytische behandeling van kinderen, kortdurende behandelingen, psychodynamische behandelingen, deeltijd en ambulante behandelingen. Deel 2 gaat in op het mentaliseren bij borderlinepersoonlijkheidsstoornis en antisociale persoonlijkheidsstoornis, at-risk moeders met kleine kinderen, eetstoornissen, depressie, trauma, drugsverslaving, en adolescenten met een mogelijk beginnende borderlinepersoonlijkheidsstoornis.

Het vermogen tot mentaliseren is aangetast bij elke mentale aandoening; bij persoonlijkheidsstoornissen is gebrekkig mentaliseren vaak een kernprobleem, maar ook bij andere psychiatrische stoornissen is het vermogen om na te denken over zichzelf en anderen ernstig ingeperkt. Zevalking en Verheugt-Pleiter beschrijven, samen met Fonagy, een mentalization-based treatment ( mbt ) bij kinderen met aandachts- en emotieregulatieproblemen, die een duurzame verbetering in het mentaliseren geeft – wie hoort dit tegengeluid nog bij al die uitsluitend medicamenteuze behandelingen van adhd ?

Dit boek onderbouwt ‘samenhangend behandelen’: het afstemmen van de werkwijze van de verschillende medewerkers in het team op elkaar. Een van de conclusies is dat aandacht voor het mentaliseren van behandelaar en patiënt elke behandeling effectiever maakt, welk referentiekader ook gebruikt wordt. In veel behandelingen vormt mentaliseren een belangrijk element, al wordt dat niet zo genoemd. Cognitieve gedragstherapie stimuleert het mentaliseren door de disfunctionele automatische gedachten te bespreken en de patiënt te leren ‘denken over het denken’. Bij interpersoonlijke therapie ( ipt ) is er het focus op zelf-in-relatie-met-anderen en onderdeel van mindfulness is het zich bewust worden van de interne mentale status en het effect daarvan op anderen. In die zin lijkt mbt soms ook een onterecht patent te claimen op zaken die in andere behandelingen al langer gebeuren met hetzelfde doel en effect.

Concluderend vind ik dit boek een aanrader voor al diegenen die het mentaliseren in hun behandelingen willen verfijnen en uitdiepen.

M.M. Thunnissen