Het aardige van het bespreken van boeken is dat je exemplaren onder ogen krijgt die je normaal gesproken niet (gauw) zou lezen. In het enorme huidige aanbod van publicaties over verslaving zou dit boek niet spontaan hoog op mijn lijstje zijn gekomen. Dat zegt natuurlijk meer over mijzelf dan over het boek, want het onderwerp op zich is uitermate relevant. Dit boek beschrijft de resultaten van psychosociaal epidemiologisch onderzoek naar hoe verwanten omgaan met drug- en alcoholproblemen van een familielid, en dit in drie culturen: Engeland, Mexico en aboriginals in Australië. Het doel van het onderzoek was niet zozeer om louter de verschillen in kaart te brengen, maar om een model te ontwikkelen dat geldt in alle culturen, voor alle typen verslaving en voor alle soorten relaties. Het meeste onderzoek voordien is namelijk gedaan met betrekking tot echtgenotes van alcoholisten. Uit dat onderzoek - dat dateert van de vijftiger jaren - kwamen deze partners niet gunstig naar voren. Waren zij al niet een oorzakelijke factor dan leverden zij ten minste een belangrijke bijdrage aan het onderhouden van het alcoholprobleem. Getypeerd als Suffering Suzanne, Controlling Catherine, Wavering Winnifred en Punitive Polly dreven zij ieder in eigen stijl hun partner in overmatig alcoholgebruik om ze daar vervolgens levenslang in gevangen te houden (Whalen 1953). Maar tijden veranderen en daarmee inzichten. Het model van de pathologie van de partners werd in de daaropvolgende jaren aangevuld met de pathologie van de ouders (naast het concept van de codependent partner, ontstond het concept van de codependent parents). Ook in de volgende conceptuele fasen (de verslaafde binnen de familie en binnen het sociale systeem) bleef er een negatieve, beschuldigende connotatie bestaan rond de verslaafde. Op basis van eigen onderzoek (hoofdstuk 3 t/m 7) presenteren de auteurs een nieuw model. Het Stress-Strain-Coping model overstijgt volgens hen culturen en gaat op voor alle typen verwanten. Het beschrijft hoe de 'stress' van het hebben van een verslaafde verwant tot 'strain' (overbelasting in psychische, lichamelijke en sociale zin) van de familie wordt, afhankelijk van wat er aan steun vanuit de omgeving geboden wordt. Binnen het model worden langs een aantal dimensies de belastende factoren en hun uitwerking op de familieleden geïnventariseerd. Hoofdstuk 9 bevat een aantal inzichtelijke schema's die daarbij praktisch bruikbaar zijn. Het laatste hoofdstuk beschrijft vervolgens methoden om verwanten te ondersteunen. Ik heb het boek met belangstelling gelezen. Het is helder geschreven en leest vlot. De aanpak spreekt mij aan: vanuit systematisch onderzoek komen tot een model met praktische implicaties. Ook de - vaak meer impliciete - houding van 'laten we nu ophouden met de verwanten te blameren maar op zoek gaan naar een bruikbare, positieve werkwijze om families te ondersteunen als het probleem er eenmaal is' weet ik te waarderen. Er zijn wel enige beperkingen. In de beschrijvingen gaat het toch meer over de partners dan over de andere verwanten. Ook is bij het onderzoek gekeg ken naar één (volwassen) verslaafde en de personen er direct om heen. Dat verslavingen familiair voorkomen en dat personen dus in verschillende rollen tegelijk kunnen geraken (kind van verslaafde, partner van verslaafde en ouder van verslaafde) blijft onbelicht. De druk van de vorige generaties en de vrees voor de risico's bij de komende generaties zijn naar mijn oordeel belangrijke elementen in gezins- en familiesystemen. Het boek lijkt me in eerste instantie geschikt en ook toepasbaar in de Nederlandse situatie voor therapeuten die met families van verslaafden werken, zeker als zij ook belangstelling hebben voor wetenschappelijk en culturele dimensies daarbij. Omdat het echter een overstijgend model beschrijft is het niet een boek voor degenen die juist op zoek zijn naar specifieke transculturele aanknopingspunten, dat wil zeggen de verschillen in plaats van de overeenkomsten. Hoe het boek zich verhoudt tot bestaande literatuur over systeembehandeling bij verslaving kan ik niet goed beoordelen vanwege mijn beperkte kennis daaromtrent.

B.J.M. van de Wetering