Wie als kinder- en jeugdpsychiater werkzaam is en zich wil verdiepen in de roots van het vak, om met een groter historisch bewustzijn de nieuwe ontwikkelingen te kunnen appreciëren, heeft een bijzonder boek in handen. Het idee om invloedrijke, oudere literatuur te bundelen komt volgens de beide redacteuren voort uit veelgehoorde opmerkingen in evaluaties van cursorisch onderwijs aan kinder- en jeugdpsychiaters in opleiding, dat men tijdens de opleiding tot kinder- en jeugdpsychiater niet toekomt aan het lezen van klassiekers. In deze bundel treft de lezer publicaties aan die geordend zijn rond vak en vakgebied, en verder naar aandoening/syndroom. De oudste artikelen dateren uit 1873 van Lasègue, 'On hysterical anorexia' en uit 1884 van West, over somatoforme stoornissen; de meest recente uit 1977 van Rett, 'Cerebral atrophy associated with hyperammonaemia' en van Meadow, over 'Munchausen syndrome by proxy'. Geïntrigeerd door de titel van het verhaal van Rett - niet 'syndroom van Rett', want zover was het toen natuurlijk nog niet - begon ik te lezen. De gedetailleerde beschrijving van de 21 meisjes die Rett als samenhangend syndroom presenteert, is indrukwekkend. De integratie van zowel voorgeschiedenis, nauwkeurig lichamelijk onderzoek, psychologisch onderzoek, foto's met de kenmerkende handenwringende stereotypieën, eeg, elektromyogram, leverbiopsie, karyotypering, specifieke onderzoeken van het aminozuurmetabolisme, neuropathologische bevindingen en effecten van behandeling (wel invloed hebbend op de verhoogde ammoniakspiegels, maar niet op de andere symptomen) levert een verhaal op dat in zijn biopsychosociale samenhang momenteel niet vaak in publicaties gezien wordt. Dat een dergelijke bundeling van observaties de vorming van een homogene onderzoeksgroep mogelijk maakte en daarmee recentelijk de isolatie van het verantwoordelijk gen voor deze zeldzame aandoening, moge het belang van zorgvuldig descriptief onderzoek nog eens aantonen. Naast bekende namen uit het buitenland zijn er ook Nederlandse auteurs: Hart de Ruyter (ontwikkelingspsychopathologie); Rümke, Sanders- Woudstra, Minderaa en Verheij (over het vak); Van Krevelen (over het vak én over schoolweigering); Lafeber (anorexia nervosa); en ook de onbekende Zuster Gaudia (de behandeling van autisme). Opvallend in veel artikelen is de mengeling van enerzijds ook nu nog geldende visies, de tijdgeest en echt veranderde opvattingen. Een voorbeeld is het artikel van Van Krevelen, 'Kinderen die niet naar school te krijgen zijn'. Actueel herkenbaar zijn de differentiatie van het probleem als gevolg van factoren samenhangend met het gezin, de school en/of het kind zelf, resulterend in schoolweigering, schoolfobie of separatieangststoornis. De tijdgeest wordt hier tastbaar in Van Krevelens opmerking dat de 'tijdgeest of wel de geesteloosheid van onze tijd' (geconcretiseerd in 'de welvaart, de devaluatie van het gezag' - we schrijven 1968! - en 'de vertechnisering van onze recreatiemogelijkheden') een belangrijke bijdrage levert aan de toename van het verschijnsel. Zijn idee dat kinderen met deze problematiek zo snel mogelijk weer naar school terug dienen te keren om het verschijnsel te couperen, is actueel. Dat hiervoor een kinderpsychiatrische opname wordt ingezet niet meer. En dat 'ouders hun levenshouding moeten herzien' om daarmee 'een levende en afwisselende omgeving te bieden' die 'het essentiële kenmerk van deze kinderen verandert', namelijk 'gebrek aan belangstelling' is curieus. Het is interessant te zien in welke tijdschriften werd gepubliceerd. Veel nog steeds vertrouwde namen. Maar de prominente aanwezigheid van The Psychoanalytic Study of the Child (met baanbrekende artikelen van Terr, Mahler, Spitz en Nagera) weerspiegelt hoe invloedrijk het psychoanalytischgedachtegoed vele jaren is geweest. Wordt er iets gemist? Anna Freud en Bruno Bettelheim zijn afwezig. De laatste vanwege censuur omdat hij pijnlijke misvattingen - de koude moeder als oorzaak van kinderlijk autisme - introduceerde? Al met al, mede gezien zijn lage prijs, is dit boek de moeite waard om af en toe in te lezen om nieuwe opvattingen te kunnen relativeren of juist te appreciëren. Voor beginnende en ervaren kinder- en jeugdpsychiaters.

A.P. Cohen