Alhoewel reeds ontwikkeld in de tachtiger jaren van de vorige eeuw, begint aandachtsgerichte meditatie als vorm van behandeling de laatste jaren meer in de belangstelling te komen. De grondlegger Jon Kabat-Zinn, hoogleraar geneeskunde aan de Universiteit van Massachusetts, ontwikkelde deze techniek voor stressreductie bij de behandeling van onder meer angst, depressie en chronische pijn (Kabat-Zinn e.a. 1985; Kabat-Zinn e.a. 1992).In tegenstelling tot andere meditatietechnieken is aandachtsgerichte meditatie niet gericht op concentratietraining, maar op aandachtsverbreding en acceptatie. Aandachtsgerichtheid (mindfulness) wordt ook wel beschreven als 'een vriendelijke, niet oordelende, bij het moment blijvende bewustheid'. Het leert meer aandacht te geven aan positieve stimuli, en negatieve stimuli, zoals somberheid en angst, te negeren. Aandachtsgerichtheid richt zich op het hier en nu, en juist niet op de negatieve ervaringen van het verleden of de zorgen voor de toekomst.Beide boeken zijn geschreven door behandelaars met veel ervaring in deze techniek. Jeff Brantley, gespecialiseerd in stressreductietrainingen bij chronische angst, is verbonden aan de Duke University in North Carolina, John McQuaid is hoogleraar psychiatrie aan de University of California in San Diego en Paul Carmona is psychotherapeut in San Diego.Beide boeken zijn zelfhulpboeken, waarmee de patiënt zelf aan de slag kan gaan. Na een uitleg over de symptomen van angst/depressie en over hoe het lichaam op de verschijnselen reageert, wordt de theorie van de aandachtsgerichtheid uitgelegd. Stapsgewijs worden de oefeningen uitgelegd, opbouwend van eenvoudig tot moeilijker. In het depressieboek wordt een en ander gecombineerd met andere cognitieve technieken en is er aandacht voor sociale vaardigheden en lichaamsbeweging. De gebruiker van het boek wordt voortdurend bemoedigd om hindernissen te over-winnen, nieuwe stappen te zetten en te blijven oefenen. Zoals passend bij aandachtsgerichte meditatie is de toon vriendelijk en accepterend. De boeken worden besloten met uitgebreide lijsten met literatuur, bronvermelding en nuttige website-adressen. Ondanks de wat Amerikaanse positivistische/ optimistische toon zijn beide boeken niet eenvoudig te lezen en vragen ze een (boven)-gemiddelde intelligentie om alles te begrijpen en er zelf mee aan de slag te kunnen. De geïnteresseerde psychiater/psycholoog zal in de uitgebreide literatuurlijst bruikbare verwijzingen vinden voor verdieping.Zoals de auteurs zelf al aangeven, is 'meditatie een goede bondgenoot maar geen vervanging voor goede behandeling'. Bij sommige therapieën worden elementen al wel toegepast (zoals bij de borderline en de bipolaire stoornis). Verder onderzoek zal moeten uitwijzen wat de evidentie en de plaats voor toepassing van deze vorm van behandeling in de psychiatrie zullen zijn. Inmiddels is er al wel wat wetenschappelijk onderzoek beschikbaar. Bij mri- en eeg-onderzoek bleek dat bij mensen die getraind waren in aandachtsmeditatie, de activiteit in de frontale cortex in de met gevoelens zoals blijdschap en geluk verbonden gebieden was toegenomen. Een ander onderzoek betrof een groep patiënten met recidiverende depressies die ofwel acht weken aandachtsgerichte cognitieve therapie ofwel gewone behandeling kregen. Zij kregen de behandelingen nadat ze adequaat met medicatie behandeld waren en ze waren op het moment van onderzoek niet depressief. Patiënten die drie of meer eerdere episodes van depressie hadden doorgemaakt, hadden minder vaak een terugval als ze aandachtsgerichte cognitieve therapie gekregen hadden (Teasdale e.a. 2000). Wellicht wordt aandachtsgerichte meditatie een aanvulling op cognitieve gedragstherapie? Ik zie het met belangstelling tegemoet.

I.M. van Vliet