Het recenseren van een Duitstalig leerboek psychiatrie voor studenten geneeskunde is natuurlijk niet zo zinvol. Nederlandse studenten zullen het niet aanschaffen en hun docenten zullen het niet voorschrijven. Toch heb ik de beoordeling van dit Kompendium graag op me genomen, omdat ik benieuwd was naar de wijze waarop de psychiatrie in Duitsland wordt onderwezen en het doorwerken van een leerboek altijd iets oplevert voor het onderwijs dat je zelf geeft.

Het viel me op hoe vergelijkbaar de Duitse psychiatrie is met de momenteel overheersende Amerikaanse (en Engelse) psychiatrie. Dit boek verwijst naar de internationale literatuur en is actueel en evidence-based waar het kan. Verfrissend is dat niet de dsm-iv, maar de icd-10 als classificatiesysteem wordt aangehouden. Voor de indeling en de beschrijving van de ziektebeelden maakt dat echter weinig verschil.

De psychosomatiek heeft in Duitsland wel een unieke positie: er zijn aparte klinieken waar patiënten met lichamelijke ziekten of onverklaarde lichamelijke klachten psychotherapeutisch - vaak psychoanalytisch - worden behandeld. Het boek bevat dan ook drie hoofdstukken over de 'psychosomatische' ziektebeelden. Bovendien worden de grondslagen van de psychoanalytische neurosenleer besproken in een apart hoofdstuk met als titel Psychosomatische Medizin, dat vreemd genoeg pas tegen het eind van het boek geplaatst is.

Ik noem nog enkele punten. Uit een overzichtstabel blijkt dat er in het Duitse taalgebied veel eigen handleidingen bestaan voor de gedragstherapie van psychiatrische stoornissen; wij zouden daar ons voordeel mee kunnen doen. Een aantal basisonderwerpen voor de psychiatrie worden pas laat in het boek behandeld. Ik noemde al de psychoanalytische neurosenleer, maar dit geldt ook voor de ontwikkelingstheorieën en de beschrijving van belastende en beschermende factoren in het ontstaan van psychiatrische stoornissen. Een aardig hoofdstuk beschrijft algemene factoren die van invloed zijn op behandeling en beloop van psychiatrische stoornissen, zoals therapietrouw, levensgebeurtenissen, sociale steun, expressed emotion en de premorbide persoonlijkheid. De twee laatste hoofdstukken zijn naar mijn smaak overbodig, omdat daarin de algemene kwaliteitszorg en de evidence-based geneeskunde worden beschreven. Het boek eindigt met een goed overzicht van aanbevolen literatuur, ook voor patiënten.

Voor de beoordeling maak ik gebruik van de criteria die destijds in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde zijn gehanteerd voor de beoordeling van leerboeken psychiatrie voor studenten (Rooijmans & Hengeveld 1995).

Ten eerste de inhoudelijke kwaliteit. Het Kompendium is grondig, heeft voldoende kritische zin, heeft het evenwicht gevonden tussen de verschillende benaderingen in de psychiatrie en is toegepast op de praktijk en actueel. De basiswetenschappen worden echter te summier behandeld. Op het punt van de inhoud scoort het boek dus over het geheel genomen goed.

Ten tweede de didactische kwaliteit. Op dit punt scoort het Kompendium niet meer dan een voldoende. De lay-out is onrustig door het overvloedig gebruik van onderstrepingen voor belangrijke alinea's. De tussenkopjes van de paragrafen en subparagrafen hebben alle hetzelfde lettertype, wat het begrip van de indeling van de tekst niet bevordert. Het boek oogt saai, omdat er nauwelijks illustraties zijn en de tabellen een grijze achtergrond hebben. Aandacht voor de bijzondere aspecten van de psychiatrie ontbreekt geheel, terwijl dit belangrijk is voor het introduceren van ons vak bij de student die voornamelijk biomedische geneeskunde onderwezen heeft gekregen.

Ten derde de prijs. Deze is vergelijkbaar met die van Psychiatry - An Oxford Core Text (Gelder e.a. 1997) en Kaplan & Sadock's Concise Textbook of Clinical Psychiatry (1996).

Een leerboek psychiatrie kan nooit aan alle, soms met elkaar in tegenspraak zijnde, eisen voldoen. Als we onze studenten een Duits leerboek zouden kunnen voorschrijven, zou dit Kompendium, wat mij betreft, daarvoor in aanmerking komen. Maar dit is een virtueel advies, omdat aan de eis van de Nederlandse of Engelse taal nu eenmaal wél voldaan moet worden.

M.W. Hengeveld