Over weinig thema’s is de laatste decennia meer gepolemiseerd dan over de relatie tussen hersenen en geest (brain en mind). Mark Solms, die eerder bekendheid verwierf door zijn opheldering van de anatomische substraten van dromen en het lanceren van ‘neuropsychoanalyse’ als onderzoeksveld, presenteert in zijn laatste werk een originele visie van het bewustzijn en neemt zijn lezers mee naar de zogenaamde ‘bron’ ervan. Het boek vormt een soort bloemlezing van een loopbaan die werd gedreven vanuit een zekere teleurstelling. Te veel aandacht ging naar de cortex, aldus Solms, en daarmee verwaarloosde de psychologie het gevoelsleven.

In aansluiting bij Antionio Damasio en vooral Jaak Panksepp beklemtoont Solms expliciet de rol van affect boven cognitie, in de hoop om binnen de neurowetenschap weer een beetje terrein te winnen voor de opgeofferde subjectiviteit. In de inleidende hoofdstukken bewijst Solms dat bewustzijn niet corticaal tot stand komt, maar vanuit de hersenstam wordt gegenereerd. Hij onderbouwt zijn argumentatie met verschilde natuurlijke wet van minimalisatie van vrije energie. Het vroege werk van Freud resoneert op enkele opvallende punten met dit model, en Solms citeert hem regelmatig, maar nooit ongepast.

Het vergt uithoudingsvermogen van de lezer om deze technische hoofdstukken door te ploegen, en de veelvuldige herhalingen zijn niet steeds nuttig. De functionele benadering van bewustzijn is een poging om subjectiviteit te verklaren, maar ik ben persoonlijk niet overtuigd dat Solms hierin echt slaagt. Het reduceren van bewustzijn tot natuurlijke wetten is wetenschappelijk een legitiem project, zolang je precies weet wat gereduceerd kan worden en wat niet. De logica van natuurwetten die actief is in deze processen is niet evenredig met de motieven, verlangens en gedachten in ons dagelijkse bewuste leven. Voor zover deze processen een intentie hebben (het minimaliseren van vrije energie), zijn deze gewoon van een andere orde dan de subjectieve intenties de we voelen als persoon.

Ondanks deze conceptuele tekortkomingen is dit een origineel en uitdagend werk dat psychiaters van diverse pluimage zou kunnen boeien. Ook voor wie een idee wil hebben wat computational psychiatry of AI ons te bieden heeft in de toekomst, kan dit boek een prikkelende kennismaking zijn.