De aanpak van moeilijke vragen vergt een goede ordening van de beschikbare gegevens. Volgens Buzsáki ontbreekt die nog te vaak in hedendaags hersenonderzoek. Eén van de hinderpalen is het taaie vooroordeel dat hersenen informatie opnemen om ons een werkelijkheidsgetrouwe voorstelling van de wereld te bezorgen. Het is echter bekend dat hersenen hun eigen activiteit organiseren en daarin wel door externe prikkels beïnvloed worden, maar er niet door gestuurd worden.

De auteur stelt dat waarnemingen dienen om binnen soorteigen begrenzingen een innerlijk model van de omgeving te ontwikkelen dat voldoende aangepast is aan de eigen noden. Elektrofysiologisch onderzoek ondersteunt deze visie door evolutiestappen van de hersenen te documenteren in hun postnatale ontwikkeling van gewenning aan tot voldoende volwaardige vertrouwdheid met de omgevingscondities.

Buzsáki benadrukt tevens de actieve betrokkenheid van heel het organisme bij waarnemingen. Motorische hersenzones sturen tijdig informatie over geplande acties naar de waarnemingszones. Dit maakt het voor de hersenen mogelijk om onderscheid te maken tussen extern optredende wijzigingen en invoer ten gevolge van eigen bewegingen in een onveranderde omgeving. Buzsáki wijst de opvatting af dat hersenen informatie verwerken. Hij stelt dat ze informatie vervaardigen, op geleide van de wisselwerking tussen hun behoeften en wat binnen hun waarnemingsmogelijkheden valt.

Uiteraard is het nog steeds niet mogelijk om de emergentie van het geestesleven uit hersenactiviteit gedetailleerd te beschrijven. De auteur werkt een aantal wetmatigheden inzake neurodynamische hersenpatronen uit. Dit levert interessante perspectieven en beklijvende inzichten, wars van gebruikelijke denkbeelden. Eén voorbeeld: hippocampale structuren verwerken tijd en afgelegde afstand op een identieke manier. Ze bedden de begrippen ‘nu’ en ‘op die plaats’ altijd en op soortgelijke wijze in tussen hun onmiddellijke buren door steeds aaneenhangende informatiesequenties door te sturen die ‘daarnet’/’de stap voordien’, ‘nu’/’hier’ en ‘aanstonds’/’de volgende stap’ omvatten.

Buzsáki’s streven naar feitelijkheid beschermt hem onvoldoende tegen de aantrekkingskracht van populaire denkmodellen buiten zijn eigen werkterrein. Hij besteedt geen aandacht aan kritiek op verregaande aanspraken inzake de relevantie van spiegelneuronen (p. 130). Ook heeft hij van lezersreacties (Buzsáki, e-mail 13 mei 2021) geleerd dat hij de afdoende gefalsifieerde stellingen van Chomsky beter niet kan betrekken bij zijn eigen ideeën over de invloed van wetmatigheden in het functioneren van de hersenen op taalkenmerken (p. 350). Maar deze onachtzaamheden doen geen afbreuk aan de informatieve rijkdom van zijn nieuwste boek.

In dit boek houdt Buzsáki een overtuigend pleidooi voor het belang van realiteitsgebonden perspectieven op het hersenfunctioneren. Verschillende van de uitgewerkte thema’s verhelderen het belang van neurobiologische wetmatigheden voor de omschrijving van psychische verschijnselen. Het is daarom een aanrader. Wilt u er snel voeling mee krijgen? Buzsáki's 2020-Kavli-lezing kan vrij bekeken worden.
Luc Roelens, psychiater-psycho­therapeut n.p., Deurle

literatuur

L. Roelens, psychiater-psychotherapeut, Deurle