Dit fraaie boekje is niet speciaal geschreven voor therapeuten werkzaam in een mentalization based treatment(MBT)-behandelprogramma. Het is juist uiterst geschikt voor hulpverleners van een andere pluimage die hun blik willen verruimen. Zij vinden hierin een korte en krachtige introductie in een van de sterkste pijlers van de hedendaagse psychotherapie. Het gedachtegoed rond het mentaliseren blijft niet beperkt tot een of andere vorm van hoogspecialistische psychotherapie. Eerder verdient het een vooraanstaande plaats binnen de common factors die aan elke vorm van effectieve hulpverlening ten grondslag liggen.

De auteurs, drie klinisch psychologen werkzaam in een MBT-programma voor jongeren of volwassenen en actief betrokken bij scholing, training en wetenschappelijk onderzoek, zijn erin geslaagd om de rijke theorieën rond gehechtheid, mentaliseren en epistemisch vertrouwen toegankelijk te maken, niet alleen voor ggz-hulpverleners, maar in hun opzet ook voor ouders, leraren en docenten. Want of je nu psychiater bent of psychotherapeut, leraar of politieagent, buurvrouw of de bakker op de hoek: ‘iedereen kan het verschil maken’. Door met de ander wezenlijk in contact te treden, een brug te slaan, de ander het gevoel te geven dat hij of zij er echt toe doet, kan een begin worden gemaakt om beschaamd vertrouwen te herstellen, en een gestagneerde ontwikkeling weer op gang te brengen.

De kracht van dit boek ligt verscholen in zijn nuances, in de gekozen eenvoud, en de betrachte bescheidenheid. In tien hoofdstukken leggen de auteurs essentiële concepten en begrippen uit aan de hand van sprekende voorbeelden uit het leven van alledag. Ze lichten toe hoe mentaliseren, in al zijn uitingsvormen, cognitieve en affectieve betekenis geeft aan je eigen gedrag, de intenties van de ander, en de relaties die we samen vormgeven; hoe het mentaliseren ons geregeld ontglipt, en hoe dat weer tijdig kan worden hersteld; hoe we prementaliserende modi, zoals de psychische-equivalentiemodus, de teleologische modus en alsofmodus, tijdig kunnen herkennen. Want het onder spanning terugvallen in prementaliserende modi vormt vaak de basis voor problemen en vertrouwensbreuken in onze relaties, thuis, op school of op het werk.

Heldere uitleg ook over hoe problemen met mentaliseren geworteld zijn in onze jonge jaren, zeker daar waar binnen gehechtheidsrelaties gevoelens en behoeften onvoldoende congruent en gemarkeerd gespiegeld werden. Voorbeelden van dergelijke onveilige gehechtheidstijlen worden geïllustreerd.

Het boek is niet betweterig of moralistisch, het ontschuldigt eerder zowel de cliënten en hun opvoeders, want niets menselijks is ons vreemd.

Ook concepten van recenter datum passeren de revue. De auteurs schuwen de uitdaging niet om ook begrippen met een hoog abstractiegehalte, zoals epistemisch wantrouwen, epistemische hyperwaakzaamheid en epistemische naïviteit, uit te leggen en aan de hand van nog meer voorbeelden inzichtelijk te maken.

De laatste hoofdstukken geven praktische tips om waar nodig stagnerend mentaliseren weer op gang te brengen bij jezelf, bij de ander, maar ook binnen behandelteams en andere groepen. En geregeld zetten de auteurs je als lezer zelf even stil, en nodigen je uit op zoek te gaan naar voorvallen in je eigen leven.

In welke mate het boek ook geschikt is voor onze cliënten zal volgens mij de praktijk nog moeten uitwijzen. Want hoewel de talrijke voorbeelden zeer tot de verbeelding spreken, stelt het gebruikte MBT-jargon toch wel de nodige eisen aan de minder ingevoerde lezer. Maar al met al als introductie zeer aanbevolen voor aiossen, psychiaters en andere vakgenoten. Want ‘met mentaliseren valt er een wereld te winnen’, zowel binnen de ggz als daarbuiten.

T. Ingenhoven, psychiater/psychotherapeut