Er zijn goede redenen om herstel als een leerproces te benaderen en daarom de geestelijke gezondheidszorg in te richten als een leeromgeving. Leren is een immers een fundamenteel aspect van het menselijk leven en is bij uitstek een sociaal proces. De ervaringsdeskundigen zijn hierin voorgegaan met het inrichten van herstelacademies. Zo wordt de lerende organisatie niet alleen relevant voor de lerende professional, maar eveneens voor de lerende patiënt en diens netwerk.

Van der Stel geeft in dit boek een verdieping aan dit thema door een analyse van relevante leertheorieën. Het leerboek van Sanneke Bolhuis heeft hem en mij daarbij geholpen (Bolhuis 2016). Hij neemt de lezer mee in de grondslagen van leren en herstellen. Geheel nieuw is dit niet: de cognitieve gedragstherapie is gebaseerd op de sociale leertheorieën. Van der Stel gaat een stap verder door het herstelproces zelf centraal te stellen. Bij behandelen is immers de behandelaar de actieve partij. Bij herstel staat het lerende individu centraal. Het is immers zelden het geval dat patiënten louter door het handelen van anderen herstellen.

Van der Stel werkt dit herstel als leerproces uit in drie thema’s: focus op taal, op zelfregulatie en op stress.

Het focus op taal beschrijft dat praten en luisteren het hoofddeel beslaat van psychische zorg. Dit impliceert dat werkers in de psychische zorg ook expert moeten zijn in het hanteren van taal.

Zelfregulatie beschrijft van der Stel als een intrapsychische én sociaal proces. Daarmee is dit ook iets wat een mens kan leren en het verklaart waarom uitsluitend op de hersenen gerichte interventies zoals medicatie zelden voldoende zijn voor herstel bij psychische problemen.

Bij het derde focus beschrijft Van der Stel stress als de respons van het lichaam waaronder de hersenen op een bepaald taak of eis. Enige mate van stress is daarbij een voorwaarde voor leren. Te heftige of vooral te lang durende stress ondermijnt echter juist het vermogen te leren. Een belangrijk toepassingsgebied van de kennis over stress en geheugensystemen is de voorbereiding van patiënten op crisissituaties Het op papier zetten van een crisisplan is niet voldoende, doorslaggevend is het oefenen met wat mensen kunnen doen in een voorkomende situatie. Zo leer je immers.

Het boek wordt passend bij het thema afgesloten met het relaas van 8 ervaringsdeskundigen. Mijn leestip is om bij het lezen daarmee te beginnen.

Al met al bepleit Van der Stel met dit boek overtuigend dat het leren een niet meer weg te denken dimensie is bij het organiseren van een toekomstbestendige zorg waarin we met de cliënt leren.

• Bolhuis S. Leren en veranderen. Emotie, gedrag en denken (4th ed.). Bussum: Coutinho; 2016.

  
  Uitgeverij swp,

  Amsterdam 2020

  208 pagina’s,

  isbn 978-90-885-0895-0,

  € 31,-

R. Keet, psychiater, Alkmaar