Het is een bijzondere opdracht die kunstenaar Henk Hage kreeg: schilder portretten, maar zorg ervoor dat de personen onherkenbaar blijven. De opdrachtgever was echter de forensische kliniek, de Pompestichting en de geportretteerden betroffen tbs-patiënten op een longstay-afdeling. Om hun privacy te beschermen moest herkenbaarheid vermeden worden, maar ook om de slachtoffers van deze mensen niet onnodig te confronteren. De opdracht resulteerde in 88 kleine, identieke paneeltjes die eind 2016 tentoongesteld werden in een bescheiden expositie in Museum Het Valkhof te Nijmegen. In een lange rij keken 88 mannen (alleen maar mannen!) de bezoekers aan. Introverte, gesloten gezichten, soms wantrouwend, soms treurig en allemaal afstandelijk. Alsof ze kenbaar wilden maken dat ze uit een andere wereld komen. De portretten zijn geschilderd in een abstracte stijl, soms met grove streken die slechts contouren aangeven, soms met verwrongen en gehavende gezichten, en refereren in de verte aan het werk van Francis Bacon.

Bij de expositie is een boek uitgegeven met de afbeeldingen van de schilderijen en dagboekaantekeningen van Hage, gemaakt tijdens de poseersessies. In deze sessies, die in totaal wel 12 uur konden beslaan, waren schilder en tbs-patiënt samen, en werd er een poging tot contact gedaan die soms goed en soms minder goed verliep. Kenmerkend is dat alle sessies draaien om gezien worden, letterlijk omdat er een portret gemaakt moet worden, maar ook in de betekenis van begrepen worden, kennis nemen van de ander. Hage creëerde voor de tbs-patiënten een nieuwe identiteit door de portretten te voorzien van een fictieve naam en hij koos voor de afkortingen van de sterrenbeelden.

De aantekeningen van Hage laten zich lezen als therapeutische ontmoetingen met angstige, afwerende, boze en verdrietige mannen die soms maar kort wilden blijven, soms hun hele verhaal wilden vertellen, soms zwijgend alleen maar van hem weg keken. Hage zoekt naar de kern, de identiteit en vindt die door zijn eigen reactie op de andere persoon te peilen, net als in therapie. Bij de een is er snel contact, bij de andere is het lang zoeken en bij een derde lukt het niet. Het zijn zonder uitzondering beschadigde mensen vol schaamte die weinig toenadering toelaten.

Het boek, met de portretten, de aantekeningen, een enkele inleiding en uitleiding, vormt een indringende kennismaking met tbs-patiënten in een longstay-afdeling in Nederland. Daarmee hulde aan de makers van de expositie en het boek, maar ook aan de professionals en de cliënten van de Pompestichting die deze verborgen wereld zichtbaar gemaakt hebben.

J. Spijker, psychiater, Nijmegen