Psychotherapie dreigt een ondergewaardeerd onderdeel van ons vak te worden. Vandaar dat wij met veel plezier de uitnodiging hebben aangenomen een recensie te schrijven over deze twee boeken, die beide gaan over de toepassing van mindfulness in de behandeling van patiënten met psychiatrische problematiek.

Mindfulness in de klinische praktijk richt zich vooral op het integreren van mindfulness in psychotherapeutische behandelingen. De auteurs zijn allen ervaren meditatoren en psychotherapeuten. Twee van hen zijn als docenten in de klinische psychologie verbonden aan de Harvard Medical School. Alle drie zijn zij bestuursleden van het Institute for Meditation and Psychotherapy, een non-profitorganisatie in Cambridge, Massachusetts.

Met Mindfulness in de klinische praktijk bieden Pollak e.a. een op de praktijk gerichte aanvulling op het meer theoretisch en wetenschappelijk onderbouwde Mindfulness and psychotherapy van Germer, Sigel en Fulton, waarvan de tweede editie in 2013 is verschenen bij Guilford Publications en waarvan helaas nog geen Nederlandstalige vertaling beschikbaar is.

Met dit boek stellen Pollak e.a. zich ten doel psychotherapeuten die geïnteresseerd zijn in de integratie van mindfulness in hun werk te ondersteunen. Zij onderscheiden hierbij drie verschillende niveaus: 1. de therapeut beoefent zelf mindfulness en gaat ‘mindful’ met patiënten om; 2. op mindfulness georiënteerde psychotherapie, waarbij de behandeling geïnspireerd is op inzichten uit de mindfulness (bijvoorbeeld de voortdurende veranderlijkheid van dingen); en 3. op mindfulness gebaseerde psychotherapie, waarbij patiënten daadwerkelijk mindfulnessvaardigheden worden bijgebracht.

De structuur van het boek is helder: het is opgebouwd van meer impliciete naar meer expliciete integratie van mindfulness in een psychotherapeutische behandeling. Elk hoofdstuk biedt relevante informatie, praktijkgerichte suggesties en ook een scala aan toepasbare oefeningen. Het boek eindigt met praktische suggesties voor de verdieping van de mindfulnessbeoefening van zowel de therapeut als de patiënt.

De auteurs hebben er vanwege de leesbaarheid voor gekozen zo min mogelijk te refereren aan wetenschappelijk onderzoek. Persoonlijk had ik daar wel behoefte aan. Sommige beweringen komen nu wel heel speculatief over, hoewel psychotherapie zoals ze het zelf zeggen ‘soms meer een kunst dan een wetenschap is’. Ook heb ik me gestoord aan de vertaling, die vaak al te letterlijk, gekunsteld en soms gewoonweg incorrect is (met woorden als ‘bewustheid’ of ‘protocols’).

Kortom: een lezenswaardig boek, maar dan waarschijnlijk beter in de oorspronkelijke Engelstalige editie, die overigens ook een mooiere titel heeft: Sitting together – Essential skills for mindfulness-based psychotherapy.

Het tweede boek, Incorporating acceptance and mindfulness into the treatment of psychosis, handelt over het integreren van acceptatie en mindfulness in de behandeling van patiënten met een psychotische stoornis. Er zijn boeiende ontwikkelingen gaande op het gebied van psychosociale behandelingen bij psychosen. Al langere tijd wordt cognitieve gedragstherapie toegepast in additie op de farmacologische behandeling van psychotische klachten. Dit boek gaat in op het gebruik van acceptance and commitment therapy (act) en mindfulness bij psychoses.

Deze interventies leggen een grotere nadruk op acceptatie dan op verandering van psychologische problemen. De rechtvaardiging voor deze benadering is deels gebaseerd op onderzoek dat negatieve effecten aantoont wanneer men actief probeert om ongewenste gedachten en gevoelens te vermijden of te onderdrukken. Deze experiëntiële vermijding hangt mogelijk samen met het ontwikkelen en onderhouden van psychotische klachten.

Acceptatie betekent in dit boek niet ‘het opgeven’ of ‘toegeven aan’, maar er wordt gedoeld op het maken van een bewuste keuze waarbij de persoon bereid is om moeilijke emoties, cognities of waarnemingen toe te laten. Met het bewust ervaren komt namelijk de mogelijkheid om te kiezen hoe hierop te reageren. Acceptatie kan de paradoxale effecten van vermijding doorbreken en daarmee grotere psychologische flexibiliteit geven, bijvoorbeeld in het omgaan met het horen van nare stemmen.

Hoewel aanvankelijk gedacht werd dat mindfulness niet geschikt was voor patiënten met psychotische klachten, toont de wetenschap iets anders aan. Zowel met mindfulness als met act zijn nu verschillende wetenschappelijke studies uitgevoerd bij patiënten met psychosen, met positieve resultaten. Met name de negatieve symptomen lijken goed te reageren op deze nieuwe interventies. De studies worden uitgebreid besproken in dit boek, daarnaast wordt beschreven hoe het onderzoek en de implementatie zich verder zouden kunnen ontwikkelen. Het boek vormt een pleidooi om meer stil te staan bij datgene wat de patiënt beleeft en samen met de patiënt te onderzoeken hoe hij of zij met deze belevingen om kan gaan en te bespreken welke rol psychofarmaca kunnen hebben in de ondersteuning van dit proces.

Gaudiano heeft een helder boek geschreven dat zeer geschikt is voor eenieder die geïnteresseerd is in de recentste ontwikkelingen in psychosociale interventies voor patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen, en zeker voor degenen die werken met patiënten een psychotische stoornis.

A. Speckens, H. van Ravesteijn