In ons vak wordt vaak naar een biopsychosociaal model verwezen, om vervolgens enkel nog over de invloed van neurobiologische en psychologische processen te rapporteren. Zeker in Vlaanderen wordt de wisselwerking tussen sociaal functioneren en psychiatrische stoornissen, de invloed van de zorgorganisatie in de geestelijke gezondheidszorg en de kennis van de psychiatrische epidemiologie in de psychiatrische opleiding nog stiefmoederlijk behandeld. Zo schreef niet zo lang geleden een Vlaams hoogleraar Psychiatrie de problemen met de instroom van jonge artsen naar de psychiatrie toe aan ‘… het imago dat psychiatrie een soort sociaal werk is’ wat dan weer gelieerd werd aan ‘… het recente beleid van de Belgische overheid om bedden af te bouwen en de patiënt ambulant te behandelen’ (Peeters 2011). Een dergelijke uitspraak staat in schril contrast met de boodschap van een (in het voorwoord van dit boek geciteerde) redactionele bijdrage in The British Journal of Psychiatry getiteld ‘The future of academic psychiatry may be social’ (Priebe e.a. 2013).

Dit boek vult daarom een leemte in de kennis over de sociale aspecten van de psychiatrie en sociaalpsychiatrische interventies, en biedt naast een uitstekend theoretisch overzicht ook een praktische insteek met (uiteraard) veel aandacht voor het perspectief van de patiënt.

Het eerste deel behandelt in zeven (soms wat te uitdrukkelijk didactische) hoofdstukken de basis van de sociale psychiatrie. Daarbij wordt duidelijk dat psychiaters specialisten moeten zijn op het gebied van de interactie tussen persoon en omgeving, die zowel op het individuele als op het maatschappelijke niveau in rekening worden gebracht. Hier signaleren we een mooi kort overzicht over ‘stigmatisering en wat daartegen te doen is’, naast het langste hoofdstuk uit het boek, over ‘de inrichting van de sociale psychiatrie in de moderne tijd’, dat een echte must is voor iedereen die de ingrijpende veranderingen in de organisatie van de ggz wil begrijpen of mee vorm geven.

Daarna volgen delen over sociaalpsychiatrische diagnostiek (met een uitstekend hoofdstuk over integrale zorg en hoofdstukken over klinisch belangrijke onderwerpen zoals de ontoegankelijke patiënt en inschatting van suïcidaliteit en gevaar), over trauma en psychiatrie, en over maatschappelijke én individuele interventies vanuit de sociale psychiatrie. In dat laatste deel, met 11 hoofdstukken, vindt de lezer, arts in opleiding (aios) of klinisch werkend psychiater, een groot aantal praktische overzichten. Thema’s die daarbij aan bod komen, zijn de herstelvisie, motiverende gespreksvoering, het crisisconsult, functie-assertive community treatment (fact), bemoeizorg, onvrijwillige zorg en het belang van werk.

Naast het onvolprezen laatste boek van Van Os (2014) is dit handboek een must voor aiossen en … Vlaamse hoogleraren Psychiatrie. Daarom is het bijzonder jammer dat de redactie met dit boek een kwart van het doelpubliek (eigenlijk iedereen die werkzaam is in de Nederlandstalige ggz) over het hoofd ziet. Hoewel enkele Vlaamse auteurs aan het boek hebben meegewerkt, gaat het uitsluitend om mensen die reeds lang in Nederland werken. Zo gaan hoofdstukken over epidemiologie en over nieuwe wetgeving verplichte ggz hoofdzakelijk of uitsluitend over de Nederlandse situatie. Dat is gezien wat ik in mijn inleiding schreef een gemiste kans. Vooral omdat zich in België op dit ogenblik bijzonder boeiende ontwikkelingen voordoen op het vlak van de hervorming van de ggz, met de opstart van lokale netwerken voor integrale zorg, met veel aandacht voor samenwerking met de eerste lijn, ambulantisering en vermaatschappelijking en de introductie van herstelgerichte zorg op alle niveau’s van de zorg voor mensen met psychische kwetsbaarheden. Een tekort dat in de volgende versie van dit handboek zeker dient rechtgezet.

• Peeters B. Belgische psychiatrie in doodsnood. Psy 2011; 15: 18-20.
• Priebe S, Burns T, Craig TK. The future of academic psychiatry may be social. Br J Psychiatry 2013; 205: 319-20.
• Os J van. De DSM-5 voorbij! Persoonlijke diagnostiek in een nieuwe GGZ. Leusden: Diagnosis; 2014.

  De Tijdstroom,

  Utrecht 2013

  378 pagina’s,

  isbn 978-90-589-8249-0,

  € 49,-

G. Pieters