De afdeling Metamedica van het VU Medisch Centrum besteedt sinds 1993 aandacht aan de relatie tussen literatuur en geneeskunde door na te gaan hoe ziekte, geneeskunde, patiënten en medici in romans, poëzie, ervaringsverhalen, toneel en films worden uitgebeeld: ziekten door andere ogen gezien – verwoord en verbeeld. In de serie L&G (Literatuur & Geneeskunde) verschenen in de loop der jaren verschillende uitgaven bij verschillende uitgeverijen, veelal bundelingen artikelen van wisselende signatuur en kwaliteit, ongeordend bij gebrek aan of op zoek naar een al dan niet bestaand ordeningsprincipe in dezen.

Zodra ‘de psychiatrie’ in beeld komt, wordt dat nog lastiger omdat daar de scheidslijn tussen ziek en gezond complexere vormen aan gaat nemen en ‘de psychologie’ zich niet meer zo eenvoudig buiten laat sluiten – en terecht. Immers,waar wordt de (auto)biografie (auto)psychografie of pathografie? De roman een ziektegeschiedenis? De tekst gestoord en de auteur diagnostisch gerubriceerd?

De jaren 2002 en 2003 waren over het tot dan toe verwaarloosde onderwerp – immers hoe een patiënt te begrijpen als je je alleen maar met zijn ziekte hebt beziggehouden en niet met het hem of haar, hun onderlinge relatie of hun beider context? – zeer productief en hoopgevend voor de toekomst: Ziektebeelden – essays over literatuur en geneeskunde (Utrecht 2002) en De taal van het gevoel – essays over literatuur en psychiatrie (Amsterdam/Antwerpen 2003) verschenen kort na elkaar. Daarna werd het wat stiller, een enkel vervolg, geen uitdieping,ordening of wezenlijke uitbreiding.

Ik keek dan ook belangstellend uit naar het boek(je) dat de redactie van ons tijdschrift mij ter recensie toestuurde en begon te lezen, maar met een toenemende teleurstelling. Had ik dit niet al eerder gelezen, en waar dan? Het dunne boekje – overigens aangenaam vormgegeven – bleek een selectie van 10 op zich interessante artikelen, door een vertaalbureau in het Engels vertaald, van de oorspronkelijk 25 stuks uit degenoemde verzamelbundel De taal van het gevoel. In het inleidend essay wordt slechts in globish (global english of steenkoolengels) vermeld: ‘The essays are a choice of essays,originally published in 2002 in a Dutch book’. Het jaar moet 2003 zijn en de titel wordt niet eens genoemd. Voor de Engelstalige lezer niet zo’n probleem, voor de Nederlandse lezer toch enigszins misleidend. Waarom blijft de teller staan op (deze) 10 en niet 25; waarom ontbreekt ook nu een noemer, een gemeenschappelijke deler?

Kennis (knowledge) over de psychiatrie is voor de ‘gemiddelde’ lezer inderdaad weinig vertrouwd(unfamiliar) en veel minder dan zijn familie dat is. Werkelijk literair goed beschreven psychiatrische aandoeningen zijn – in tegenstelling tot het literair waarlijk groots beschreven menselijk leven en lijden – zeldzaam en met moeite te traceren. Als u dat lijden van de psychiatrische patiënt in de literatuur wilt vinden om meer van hem of haar dan van de ziekte sec te begrijpen, dan moet u lezen, heel veel lezen – en dit boekje dan maar overslaan. Ga eventueel naar antiqbook.nl of boekwinkeltjes.nl en kijk of u De taal van het gevoel nog ergens kunt vinden. Mogelijk inspireert het u tot lezen: lezen om nooit meer te genezen, zo ver de woorden gaan.

H.J.T.M. Corthals