Ik was erg terughoudend met het ter hand nemen van dit boek. De eerste druk, uit 1991, was voor mij een referentiewerk en een belangrijke bron van inspiratie. In de veelheid van literatuur over verlies en rouw vertegenwoordigde dit werk een geheel nieuwe systemische benadering. Ik was bang dat deze nieuwe bewerkte druk mijn toenmalig enthousiasme zou doen wegsmelten tot jeugdige naïviteit over gedateerde evidenties. Niets is echter minder waar gebleken. Nadat ik mijn weerstand had overwonnen, las ik dit boek met eenzelfde nieuwsgierigheid en werd ik opnieuw verrast door de blijvende actualiteit. Het eerste deel behandelt het algemene perspectief van dood en verlies in een systemisch-familiale context. In een heldere stijl worden familiale, transgenerationele, historische en transculturele effecten uitgebreid gepresenteerd. De redactie heeft een goede regie gehad, zodat de verschillende hoofdstukken zich niet te veel herhalen. Dit deel is los van de thematiek een uitstekende oefening in systemisch denken, ook voor meer ervaren therapeuten. Het stuk over spiritualiteit (Froma Walsh) lijkt mij zelfs actueler dan in 1991, alsof deze bijdrage op een paradoxale manier meer hedendaags wordt naarmate de tijd verstrijkt. Deel ii gaat in op gecompliceerde rouw en meer specifieke situaties: chronische ziekte en ambivalente, verborgen en gestigmatiseerde vormen van ziekte en dood. Er worden erg praktische en concrete handvatten aangeboden. Sommige hoofdstukken zijn meer theoretisch en strak, andere zijn ruim geïllustreerd met klinische vignetten, zodat het geheel afwisselend en vlot leest. Op die wijze presenteert dit werk een vrij volledig overzicht van deze wezenlijke problematiek, waarin elke clinicus situaties zal herkennen uit de dagelijkse praktijk. Zelfs alom bekende materie, zoals het gebruik van rituelen van Evan Imber-Black, worden nog eens helder uiteengezet en zijn het lezen meer dan waard. Deel iii is het geheel nieuwe stuk van deze druk. Het bevat een aantal zeer persoonlijke verhalen waarin de auteurs van de vorige hoofdstukken reflecteren over hun eigen ervaringen met verlies en dood in hun leven. De stukken zijn erg wisselend van kwaliteit: soms aangrijpend, soms sentimenteel. Globaal overstijgen ze de anekdotiek zelden en ze voegen weinig toe aan de kracht van de eerste druk. Deze recensie deed mij denken aan de bespreking van een filmklassieker die wordt uitgebracht op dvd: het meesterwerk staat er nog altijd, maar de extra's voegen niet veel toe.

D.A.J. de Wachter