Biedt het zoveelste naslagwerk over stigma in de geestelijke gezondheidszorg een meerwaarde, of is het oude wijn in nieuwe zakken? Die vraag kwam in mij op toen ik dit boek van Yanos in handen kreeg. Yanos is hoogleraar Psychologie in New York, en ervaringsdeskundige. De ideale man om zich over het onderwerp te buigen. Maar er is de laatste jaren al zoveel over stigma gepubliceerd dat het een grote uitdaging is om origineel en innovatief te zijn. Dat beseft hij ongetwijfeld zelf.

In het inleidend hoofdstuk toont hij een grafiek van het aantal peer-reviewed publicaties over stigma tussen 1970 en 2015: dit is met een factor 25 vermeerderd. Ook boeken komen met de regelmaat van de klok op de markt. Ze hebben allemaal grote inhoudelijke gelijkenissen en gaan in op: het ontstaan van stigma, de verschillende vormen, de maatschappelijke impact, het destructieve effect op het leven van patiënten en de invloed van de media. Schrijnende verhalen van ervaringsdeskundigen dienen als illustratiemateriaal.

Yanos doet dit ook, met wisselend succes. De vignetten zijn inhoudelijk uiteraard juist, maar ze verminderen de leesbaarheid van de tekst doordat hij ze zo uitgebreid beschrijft. Een ander negatief punt is dat een aantal relevante recente publicaties niet in het boek zijn opgenomen.

Wat maakt dit werk dan toch moeite waard? De kracht zit in een zorgvuldig uitgewerkte maatschappelijke analyse van stigma. Onder meer het concept van ‘systeemjustificatie’ bij stigma in de geestelijke gezondheidszorg komt aan bod. Het is een manier om historisch gegroeide negatieve stereotypen te rechtvaardigen. Negatieve stereotypen verschaffen daarnaast voordelen aan bepaalde sociale groepen. Het is duidelijk een factor die bijdraagt tot de hardnekkigheid van stigma. In onderzoek over dit thema vindt men beduidende verschillen tussen verschillende landen en het is interessant te lezen waarom dat zo is.

Yanos deinst er niet voor terug om politieke en culturele componenten aan bod te laten komen. Een hoge gevoeligheid voor autoriteit leidt tot meer vooroordelen naar verschillende minderheidsgroepen. Vijandigheid naar één groep leidt naar vijandigheid tegenover veel anderen. Een vorm van publiek stigma komt dus nooit alleen, en beïnvloedt ook het zelfbeeld van mensen met een psychische kwetsbaarheid. In een korte paragraaf legt hij uit dat zelfstigma in landen met een sterker publiek stigma, ook bovengemiddeld is. Zelfstigma ontwikkelt zich sterker in een negatief maatschappelijk klimaat. Dit is de reden waarom het onderwerp stigma prioritair op de agenda moet blijven staan, niet alleen in de gezondheidszorg, maar ook op politiek niveau.

K. Catthoor, psychiater, Antwerpen