Psychogenocide telt 319 pagina’s en wordt aangeprezen door Paul Verhaeghe, Dirk De Wachter en Arnon Grunberg. Wat kan een mens daar nog aan toevoegen? Het boek van psychiater Eric Thys reconstrueert en actualiseert de georganiseerde massamoord van nazi-Duitsland op psychiatrische patiënten. Het naslagwerk beschrijft geschiedenis, psychiatrie, kunst en ethiek.

Dit boek getuigt van uitzonderlijke moed. Om diverse redenen. Het is ten eerste een oorspronkelijk werk waarbij de auteur geheel zelfstandig artikelen, getuigenissen en teksten heeft gebundeld om een episode te beschrijven die tot op heden onderbelicht is gebleven. Het is ten tweede een lastige opgave om naast de bestaande omvangrijke literatuur over de Holocaust nog een nieuwe bijdrage aan genocide tijdens de nazidoctrine te leveren. Het is ten derde een gevoelig onderwerp omdat discussies over euthanasie en de rol van de psychiatrie zeer eigentijds zijn en fervente voor- en tegenstanders kennen. Ten slotte is het een ambitieus project omdat hij psychiatrie, kunst, genetica en ideologie met elkaar probeert te verbinden.

Het boek leest voortreffelijk, maar soms lijkt de ambitie van Thys iets te groot. Her en der leest het boek wat fragmentarisch en anekdotisch en struikelt men over herhalingen. In het schrappen zou het boek aan kracht gewonnen kunnen hebben, waardoor bijvoorbeeld het historisch aspect sterker op de voorgrond had kunnen treden. De gedetailleerde beschrijvingen lezen aantrekkelijk, maar men mist verderop ook een overkoepelende redenering. Het intrigerende hoofdstuk over de relatie tussen geestesziekte en kunst is in dat opzicht nogal summier.

Wat mij het meeste heeft geraakt, is dat de naziverschrikkingen uit psychogenocide volstrekt voorbijgaan aan morele overwegingen van goed en kwaad. De daders lijken nooit van kwaadaardigheid te kunnen worden beticht. Ze handel-den deugdzaam in overeenstemming met hun ideologie. Artsen voeren in redelijkheid uit wat de gegeven culturele context hun voorschrijft. Het gevaar van een ideologie schuilt in haar vanzelfsprekendheid.

Uit Psychogenocide kunnen we een les leren die ook nu nog relevant is. Meer dan ooit moeten we bewust zijn van het belang om onvermoeibaar het impliciete mensbeeld dat onder psychiatrie schuilt aan de oppervlakte te brengen. Er kan niet genoeg geschiedschrijving zijn. Om psychiatrie te begrijpen, haar grenzen, mogelijkheden en gevaren. Het boek had mijn inziens een harde kaft verdiend.

D. Denys, psychiater, Amsterdam