De titel van dit boek zegt precies waar het op staat: Transdiagnostische factoren. Theorie & praktijk. Nu had ik nog niet eerder van de term ‘transdiagnostische factoren’ gehoord en de titel was dan ook voldoende om mijn interesse te wekken. Ook het formaat en de prettige bladspiegel maken het boek aantrekkelijk.

Hoewel ik een voorstander ben van gedegen descriptieve dsm-classificatie, meen ik ook dat een psychiatrische diagnose niet zonder een theoretisch kader kan dat psychopathogenetische processen begrijpelijk probeert te maken. De transdiagnostische benadering benadrukt onderliggende mechanismen of factoren die afzonderlijke stoornissen met elkaar gemeen hebben in plaats van hun onderlinge verschillen. Deze benadering is in 2004 beschreven door Fairburn e.a. in het kader van een beschrijving van een cognitief gedragstherapeutische behandeling van eetstoornissen. Tot 2014 was er nog geen Nederlandstalig boek dat een overzicht over dit onderwerp biedt. De drie redactievoerende auteurs hopen met dit boek in een leemte te voorzien.

Het boek bevat 15 hoofdstukken met bijdragen van in totaal 24 auteurs (21 psychologen en 3 psychiaters). Het is een lijvig boek van 414 pagina’s met een breed palet aan onderwerpen: ‘verslavingsgedrag’, ‘eetstoornissen’, ‘slaapstoornissen’, ‘executieve functies’, ‘emotieregulatie’, ‘emotionele gewaarwording’, ‘perfectionisme, intolerantie voor onzekerheid en dwangmatig gedrag’, ‘zelfbeeld’, ‘motieven voor psychisch lijden’, ‘mentaliseren’, ‘existentiële angst’, ‘zelfcompassie’, ‘leefstijl’ en ‘welbevinden’. De onderwerpen zijn gekozen op grond van empirische en klinische bevindingen. Met name de hoofdstukken ‘executieve functies’ en ‘motieven voor psychisch lijden' bieden stof tot nadenken.

De hoofdstukken zijn in opzet niet geheel uniform. Toch valt er in overeenstemming met de titel wel een vast stramien te ontdekken. Elk hoofdstuk begint met een inleidende theoretische beschouwing en eindigt met een summiere of juist uitgebreide beschrijving van de behandelconsequenties voor de praktijk. Over het algemeen is de schrijfstijl prettig. Mede door het grote aantal auteurs is uniformiteit van de hoofdstukken praktisch niet haalbaar. Het is de vraag of uniformiteit ook wenselijk is. De hoofdstukken kunnen gelezen worden als afzonderlijke en opzichzelfstaande betogen. Toch is ook hier het gehele boek meer dan de som der hoofdstukken.

De theoretische gedeelten bieden een interessant denkkader ‘out-of- the dsm-box’. De consequenties voor de behandeling zijn wat mij betreft minder belangwekkend. Enkele auteurs propageren een complementaire benadering van de reguliere psychiatrie. Met onder andere beschrijvingen van behandelingen als de eye movement desensitization and reprocessing (emdr) volgens de ‘rechtsom’-methode, existentiële therapie, therapeutische leefstijlveranderingen (tlv) en compassion-focused therapy is de transdiagnostische benadering kennelijk niet alleen stoornisoverschrijdend, maar passeert terloops ook de grens tussen reguliere en alternatieve psychiatrie. De gedachte om een psychiatrische behandeling niet alleen te baseren op een diagnose, maar ook rekening te houden met transdiagnostische factoren blijft hoe dan ook intrigerend.

H. Sno