Sean Spence heeft zijn jarenlange wetenschappelijke ervaring omgezet in een puik boek met een bijzonder hedendaags thema: bestaat er zoiets als een vrije wil of, anders gezegd, in welke mate zijn we gedetermineerd? In dit boek vooral in de betekenis ‘gedetermineerd door onze biologie’. In een aangename stijl en via een heldere opbouw neemt Spence ons mee vanaf basiswetenschappelijke, anatomische en fysiologische kennis tot therapeutische gevolgen en mogelijkheden. Het eerste hoofdstuk daagt de lezer uit met het werk van Libet over de readiness potential: onze intentie tot actie ontstaat pas na de actie zelf! Hoe dat mogelijk is, wordt in de verdere hoofdstukken uitgezocht via de gedetailleerde beschrijving van het motorische systeem, de invloed van de betrokken cortexgebieden, de controle door de frontale regio’s en de cortico-subcorticale circuits. Deze kennis wordt aangevuld met de beschrijving van neuropsychologische hypotheses. Vanuit deze kennis worden de volgende hoofdstukken gewijd aan situaties waarbij de vrije wil in de problemen komt. Onvrijwillige bewegingen, alien limbsyndromen, het geloof in externe controle zoals bij patiënten met schizofrenie, de blijkbaar onverklaarbare hysterische conversiestoornissen en ten slotte de biologische processen die ons in staat stellen te liegen en geweld te gebruiken: startend bij de aandoening die duidelijk organisch bepaald lijkt, gaande tot complexere mentale processen. Het geeft de lezer dan ook het idee dat zeer veel, zo niet alles, door onze hersenfysiologie bepaald is. De laatste hoofdstukken laten echter verschillende mogelijkheden aan bod komen om de persoonlijke vrijheid en de creativiteit van het individu aan te wenden om binnen de grenzen van onze biologie, de ruimte voor onze vrije wil te vergroten: meta-geweten en meta-verantwoordelijkheid. Sterke punten van dit boek zijn de opbouw, structuur en leesbaarheid. Het is geen eenvoudig boek door de zeer compacte inhoud, want vrijwel alle aspecten van de hedendaagse cognitieve neurowetenschap komen aan bod. Sommige aspecten, zoals de filosofische en ethische aspecten, worden summier behandeld. Bij andere aspecten wordt slechts één theorie uitgewerkt, zoals bij de beschrijving van het supervisory attentional system (sas) van Tim Shallice, terwijl sommige andere onderwerpen (te) uitputtend beschreven worden, zoals de anatomie van de motorische banen. Toch vindt wellicht iedere geïnteresseerde in dit boek wel iets van zijn gading. De ‘kenner’ krijgt een mooi overzicht van de hedendaagse kennis, opgehangen aan de interessante uitgangspositie van de vrije wil, met talrijke verwijzingen voor verdere studie. En wanneer de meer sociaalpsychiatrisch geïnteresseerde lezer zich door de eerste hoofdstukken heen werkt, krijgt ook deze lezer een goed kader aangeboden voor de praktijk. Een aanrader.

D. Liessens