In het voorafgaande hebben we verschillende aspecten belicht van het onderzoek van het geheugen en stil gestaan bij de verschillende benaderingen. Het is niet toevallig dat op de oude dag zowel geheugenstoornissen als slaapstoornissen worden aangetroffen. We begrijpen nu beter enkele samenhangen die aan het begin niet zo duidelijk waren onder andere de samenhang tussen de psychoanalytische benadering van het geheugen, die ons via de slaapstoornissen een beter inzicht gaf in de benadering van de neurofarmacologie. Daar immers leerden we hoe inhibitie van de paradoxale slaap een nadelige invloed heeft op het aanleren van het vermijdingsgedrag bij ratten. We zagen nieuwe verbanden tussen geheugenstoornissen, slaapstoornissen en communicatie. De punten die ik nog gaarne wilde onderstrepen zijn de volgende:

• Bij alle sophistication van de moderne apparatuur van laboratorium en Röntgenkamer dienen we de psychotherapie niet te verwaarlozen.
• Het is niet onmogelijk dat in de nabije toekomst een bepaalde stof in gebruik zal komen die een gunstige invloed zal uitoefenen bij het in stand houden van het geheugen.
• Het simpele oefenen dat Cicero reeds aangeraden heeft moet niet verwaarloosd worden om ongebruiks-atrofie tegen te gaan. Die ongebruiks-atrofie heeft veel implicaties en doet onder andere de vraag rijzen: zoals door het uitvinden van de boekdrukkunst er een einde kwam aan bepaalde vormen van orale traditie, zou er niet een verdere teruggang komen in het vermogen dingen te onthouden door het invoeren van de computer?