In dit verkennend onderzoek is een aantal feiten en vermoedens aan het licht gekomen, die een richtlijn zijn voor nadere research. Een enquête onder psychiatrische patiënten, die in verschillende mate gestoord zijn, blijkt mogelijk te zijn en zinvolle resultaten te geven. Patiënten en personeel geven antwoorden, die soms van elkaar verschillen en soms op elkaar lijken, hetgeen inzicht kan verschaffen in de betrokkenheid van beide groepen op de gezamenlijke doelstelling van het Psychiatrisch Ziekenhuis en de specifieke doelstelling van de subgroepen.
Het belangrijkste vermoeden dat in ons onderzoek uitgesproken werd, is de mogelijke samenhang die er bestaat tussen het kritische oordeel, dat patiënten over allerlei toestanden, gebeurtenissen, personen en zaken hebben en de mate waarin deze 'motivators' en 'dissatisfiers' van belang zijn voor de tevredenheid met de situatie waarin zij verkeren. Hoe belangrijker een 'motivator' of 'dissatisfier' is voor de tevredenheidstoestand, hoe minder kritisch het oordeel lijkt te zijn. Bezien tegen de achtergrond van de hiërarchische structuur der behoeften, moet dit een onbevredigende toestand worden genoemd. De patiënt lijkt een beetje op de gevangene in een gouden kooi. Weldoorvoed, lichamelijk goed verzorgd en therapeutisch deskundig begeleid, is hij toch onvrij, omdat hij niet de mogelijkheid heeft om zijn hogere behoeften, die even natuurlijk zijn als zijn behoefte aan eten en drinken, te bevredigen. Het openstaan voor de wereld, het zelfstandig en in verantwoordelijkheid handelen, zijn noodzakelijk voor het optimaal menselijk functioneren. Om de patiënten hiertoe de gelegenheid te geven, zou men kunnen denken aan zekere vormen van democratisering binnen het Psychiatrisch Ziekenhuis, die dan aangepast moeten zijn aan de plaats waar de beslissingen genomen worden. Op Ziekenhuisniveau komen andere structuren in aanmerking dan op paviljoensniveau; er bestaan graduele en principiële verschillen. Democratisering is geen middel om de patiënten tevredener te maken, maar veeleer het geven van een mogelijkheid om ontevredenheid te uiten. Ze zal bovendien eerder extra inspanningen van alle deelnemers vereisen dan dat ze de 'rust' binnen een paviljoen zal bevorderen.
Democratisering is een waarde op zich en als zodanig geen therapie. Dat houdt in, dat in principe iedereen in aanmerking komt om betrokken te worden bij inspraak, overleg, etc., tenzij er positieve therapeutische contra-indicaties bestaan. Leidinggevenden hebben vaak de neiging om allerlei groepen om verschillende redenen uit te sluiten van de democratische besluitvorming, zoals de geschiedenis van de democratisering van het staatsbestel ons bij voorbeeld kan leren.
Om de nadelen, die het leven binnen een 'total institution' als het Psychiatrisch Ziekenhuis voor de geïnstitutionaliseerden heeft zoveel mogelijk weg te nemen, verdient het aanbeveling om het contact met de maatschappij in stand te houden en te bevorderen. Dit kan bij voorgebeuren in de vorm van excursies van geselecteerde groepen leken naar het Psychiatrisch Ziekenhuis en van psychiatrische p- atiënten naar bedrijven en instellingen, zoals die in de maatschappij bestaan. Voorwaarde voor het slagen van deze onderneming is, dat de patiënten actief worden betrokken bij de organisatie van deze excursies en als volwaardig groepslid aan de discussies kunnen deelnemen.
In een vervolg onderzoek hopen wij de hier geformuleerde vermoedens meer diepgaand te kunnen bestuderen. Met name zal getracht worden om door herformulering van een aantal items en door het invoeren van andere methoden van opinie-onderzoek, conclusies die nu nog beschouwd kunnen worden als een artefakt van het gebruikte meetinstrument, te vermijden.