Zowel in België als in Nederland lijkt de vermaatschappelijking van de psychiatrische zorg een belangrijke beweging. Daarbij gaat het om ‘old ideas’: de lage landen hebben op dit vlak immers een ‘stimulerende achterstand’. Doordat de voorbije 30 jaar minder ingezet is op de afbouw van psychiatrische bedden en de uitbouw van gemeenschapsalternatieven konden wij de problemen en vergissingen die elders in de loop van het vermaatschappelijkingproces gemaakt zijn, vermijden en kunnen onze landen profiteren van de kennis die hierover elders in de loop van de voorbije drie decennia is opgebouwd.

Het onderhavige boek biedt een uitstekende samenvatting van deze kennis, bijeengebracht onder de redactie van een aantal coryfeeën uit het veld. Het is een multi-authorboek, waarin door een strakke redactie de bekende problemen van overlap, gebrek aan eenduidige visie, vervelende uitstapjes en berijden van stokpaardjes door auteurs zijn vermeden. Community mental health care wordt in het eerste hoofdstuk gedefinieerd als ‘het geheel van principes en toepassingen die nodig zijn om de geestelijke gezondheid van een lokale populatie te promoten door de behoeften en noden van die bevolking aan te pakken op een manier die zowel toegankelijk als acceptabel is; voort te bouwen op de doelstellingen en de sterktes van de mensen die een psychische ziekte doormaken; een breed ondersteunend netwerk van voorzieningen en hulpmiddelen uit te bouwen met een adequate capaciteit en de nadruk te leggen op diensten die zowel evidence-based als herstelgericht zijn’ (p. 4). Deze definitie is in de structuur van het boek terug te vinden. Daarbij komt een brede waaier van visies over vermaatschappelijkte geestelijke gezondheidszorg (ggz) aan bod, maar wordt toch ook gekozen om deze te integreren en de convergentie van de opvattingen vorm te geven.

Na een historisch overzicht, waarbij ook de moeilijkheden en mislukkingen van de vermaatschappelijkingsbeweging aan bod komen, volgt een – naar mijn gevoel wat te theoretische – beschrijving van de herstelvisie die als een centraal organiserend principe in de gemeenschapszorg wordt gezien. Tevens wordt uitgebreid ingegaan op de noden en behoeften waaraan een vermaatschappelijkte ggz moet tegemoet komen. Daar komt de visie van ervaringsdeskundigen beter aan bod. Dat het hier (ook) om een beweging gaat waar sociale rechtvaardigheid vooropstaat, blijkt uit de aandacht voor de behoeften van specifieke groepen zoals etnische minderheden en immigranten; die worden nog te vaak over het hoofd gezien bij de uitbouw van ggz-voorzieningen.

De beschrijving van specifieke componenten en hoe ze worden georganiseerd, vormt daarna de hoofdmoot van dit boek. Deze verschillende voorzieningen (inclusief opname en residentiële gemeenschapsvoorzieningen) worden uitgebreid besproken, waarbij de actuele stand van zaken in het wetenschappelijk onderzoek duidelijk de leidraad vormt. Onmiddellijk daarbij aansluitend volgen hoofdstukken die focussen op ethische en juridische aspecten van de gemeenschapspsychiatrie. Met name de kwestie van dwang en drang wordt daarbij uitgebreid besproken. Ook stigma en discriminatie krijgen in dit boek uitgebreid aandacht.

 

De volgende sectie behandelt het wetenschappelijk onderzoek over de vermaatschappelijkte ggz. Hier zijn enkele hoofdstukken over de methodologie van onderzoek en evidence-based werken wat te algemeen en overbodig. De hoofdstukken die de wetenschappelijke stand van zaken weergeven, samen met de daaropvolgende over de implementatie van deze kennis en van evidence-based interventies in de vermaatschappelijkte ggz, vormen het interessantste dat in het boek te vinden is. Het belang van richtlijnen en modelgetrouwheid, van het overwinnen van hindernissen en de noodzaak van leiderschap springen er in deze sectie uit. In een uitstekend slothoofdstuk brengen de redacteuren alles nog eens samen in een pleidooi voor gebalanceerde zorg.

Dit is een state-of-the-artverzameling van de huidige kennis over het belangrijke onderwerp van de vermaatschappelijkte ggz. Deze kennis is nog te weinig verspreid bij psychiaters in de lage landen, en komt nog onvoldoende aan bod in het opleidingscurriculum. Toch zal dit boek de critici van de vermaatschappelijkingsbeweging niet overtuigen want hoewel het wetenschappelijk onderzoek redelijk eenduidig is, vraagt de beweging van psychiaters vanuit de instellingen naar de gemeenschap een echte paradigma shift. Overtuigd leiderschap, diplomatisch samenwerken en de kracht van patiënten in herstel zijn daarbij ­cruciaal.

Ik hoop dat dit boek binnenkort in alle ggz-voorzieningen van Vlaanderen en Nederland aanwezig zal zijn. De gratis persoonlijke onlinetoegang die je bij het boek krijgt, biedt weinig extra: je kan er de teksten van de hoofdstukken mee op je computer nalezen en elektronisch doorzoeken, maar verder is er geen extra inhoud op de website te vinden. Dat is een gemiste kans, omdat dit veld voortdurend in beweging is en steeds nieuwe relevante onderzoeksgegevens worden geproduceerd.

Guido Pieters